Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΠΟ

Πατησίων 8, λίγες ώρες μετά την έκρηξη στα γραφεία της ΕΣΠΟ.

Συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από την ημέρα που η μέχρι τότε αθόρυβη αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ (που εμπνεόταν πολιτικά από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο) προχώρησε στην ανατίναξη των γραφείων μιας οργάνωσης γερμανοφίλων, της ΕΣΠΟ. Ήταν Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1942 και η έδρα αυτής της τελευταίας βρισκόταν στην καρδιά της Αθήνας, σ' ένα κτίριο της οδού Πατησίων, στον αριθμό 8, γωνία με τη Γλάδστωνος.
Για την κατοχική οργάνωση ΕΣΠΟ, βλ. κείμενο του Δ. Κούκουνα [ΚΛΙΚ], όπου περιγράφει πώς οργανώθηκε και ποιοι απάρτιζαν την ηγεσία της. Πιο κάτω δίνουμε έναν κατάλογο των μελών της (σύμφωνα με τα συμμαχικά αρχεία) κατά την τελευταία περίοδο της λειτουργίας της, όταν επί κεφαλής της οργάνωσης ήταν ο περίφημος δικηγόρος και δημοσιογράφος Γεώργιος Τριαντόπουλος, που μεταπολεμικά ήταν πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Οργανώσεων Εθνικής Ορθοδόξου Αντιστάσεως:

"Τριαντόπουλος Γεώργιος του Σπύρου, γεν. 1899 Πύργο Ηλείας, απόφοιτος νομικών και πολιτικών επιστημών (αρχηγός και διευθυντής προπαγάνδας), Αγ. Μελετίου 46, Αθήνα.

Γαβαλάς Νικόλαος του Μαρίνου, γεν. 1891 Ανάφη Κυκλάδων (διευθυντής 1ου Γραφείου Διοικητικού-Οργανωτικού), Πριάμου 115, Καλλιθέα.

Μονόπολις Γεράσιμος του Μάρκου, γεν. 1885 Μιλητούπολη Ουκρανίας, δημ. υπάλληλος υπουργείου Συγκοινωνίας, (διευθυντής 2 Γραφείου Πληροφοριών), Γερανίου 4, Αθήνα.

Ανδρικόπουλος Ευριπίδης του Ανδρέα, γεν. 1892 Πάτρα, καθηγητής (διευθυντής 13ου Πρωτοκόλλου Διεκπεραιώσεως), Αμαζόνων 164, Καλλιθέα.

Πίκουλας Βασίλειος του Πελοπίδα, γεν. 1917 (διευθυντής βοηθός του 5ου Γραφείου Προπαγάνδας), Κουμουνδούρου 12, Αθήνα.

Παπαευθυμίου Βασίλειος του Ευθυμίου, γεν. 1892 Γρεβενά, δημοσιογράφος (διευθυντής 11ου Γραφείου Τύπου), Περγάμου 3, Νέα Ιωνία.

Μπαφάλης Δημήτριος του Θεοδώρου, γεν. 1890 Τύρναβο, δικηγόρος και τμηματάρχης Αγροτικής Τράπεζας (διευθυντής 6ου Γραφείου Επιθεωρήσεως), Ανακρέοντος 59β, Καλλιθέα.

Τσάλκας Δημήτριος του Παναγιώτη, γεν. 1902 Άμφεια Μεσσηνίας, ιατρός (διευθυντής 3ου Γραφείου Οικονομικών), ιατρός, Αβέρωφ 5β, Αθήνα.

Μαυρογιάννης Ευάγγελος του Γεωργίου, γεν. 1900, πολιτικός συνταξιούχος, Χρυσοστόμου Σμύρνης 178, Βύρωνας.

Δήμου Δ., διευθυντής Γραφείου Εργασίας.

Καλογεράς Α., διευθυντής Γραφείου Προνοίας.

Ράμμος Γεώργιος του Αθανασίου, γεν. 1912, ιδιωτ. υπάλληλος, Κλεομένους 38, Αθήνα.

Γλάρης Παναγιώτης του Γεωργίου, γεν. 1902, Υποθετιδών (;) 33, Κάτω Πετράλωνα.

Χρονόπουλος Γεώργιος του Γρηγορίου, γεν. 1902, εργάτης, Αρτοτίνης 40, Παγκράτι.

Φατούρος Νικόδημος του Νικολάου, γεν. 1900 Καλαμάτα, αρχιμανδρίτης, Ιπποκράτους 35α, Αθήνα.

Χαλκιαδάκης Ηρακλής του Αναστασίου, γεν. 1859 Κίσαμο Κρήτης, συνταξιούχος, Διοσκούρων 3, Αθήνα.

Πουλημένος Αθανάσιος του Αποστόλου, εξ Αριοχωρίου Μεσσηνίας, Ψαρών 66, Αθήνα.

Ρούτιας Παντελής του Νικολάου, γεν. 1909 Αριοχώριο Μεσσηνίας, μηχανικός ΣΠΑΠ, Ψαρών 66, Αθήνα.

Πραΐτης Ηλίας του Βασιλείου, γεν. 1912 Πειραιά, εργάτης, Ραιδεστού 200, Πειραιάς.

Στόλης Θωμάς του Σταύρου, γεν. 1889 Ήπειρο, αρτοποιός, Νυμφαίας 14, Αθήνα.

Παναγόπουλος Νικόλαος Χρήστου, γεν. 1914 Ναλή Μικράς Ασίας, ζαχαροπλάστης, Αρματολών 4, Αθήνα.

Βλαχόπουλος Δημήτριος του Γεράσιμου, γεν. 1906 Παξούς, αθλητής, Ιπποκράτους 58, Αθήνα.

Μαριρής Γεώργιος του Δήμου, γεν. 1897 Σάμο, έμπορος, Ανδρομάχης 12, Καλλιθέα.

Μηλιώνης Ευάγγελος του Αναστασίου, γεν. 1905 Αετόπετρα Ιωαννίνων, υποδηματοποιός, Μαυρομιχάλη 135, Αθήνα.

Μπονίτσης Αχιλλεύς του Αθανασίου, γεν. 1901 Ήπειρο, αρτεργάτης, Α. Παράσχου 143, Αθήνα.

Κατσιβαρδέας Σπυρίδων του Ιωάννη, γεν. 1912, σερβιτόρος, Κουμαριανού 6, Αθήνα.

Δραγώνας Θεόδωρος του Ιωάννη, γεν. 1900, παραγγελιοδόχος, Α. Μεταξά 22, Αθήνα.

Βασιλείου Νικόλαος του Κωνσταντίνου, γεν. 1904 Μαρκόπουλο, μηχανικός εφαρμοστής, Λευκωσίας 25, Πειραιάς.

Ζέρβας Μιλτιάδης του Βασιλείου, γεν. 1889 Κάτω Ραβένια Ιωαννίνων, παραγγελιοδόχος, Καλλιδρομίου 31, Αθήνα.

Βαλλίδης Εμμανουήλ του Μαυρουδή, γεν. 1910 Πύργο Σάμου, εργάτης, οδός Ελευθερίας, Αθήνα.

Σκαλτσάρης Αθανάσιος του Χρήστου, γεν. 1917, τυπογράφος, Αρματολών 4, Αθήνα.

Φράγκου Νικόλαος του Αντωνίου, γεν. 1901 Μυτιλήνη, δημ. υπάλληλος, Φιλοπάππου 16, Αθήνα.

Κουρκουλάκος Νικόλαος του Δημητρίου, γεν. 1919 Αρεόπολη, ιδιωτ. υπάλληλος, Αρακύνθου 13, Κουκάκι.

Βελόπουλος Σταύρος του Ερμολάου, γεν. 1888 Αταλάντη, δημ. υπάλληλος, Πατησίων 23, Αθήνα.

Τσόμπης Ηλίας του Παναγιώτη, γεν. 1909 Λεήμονα Λακωνίας.

Λαπαθιώτης Θεοχάρης του Ξενοφώντος, γεν. 1898, αξιωματικός, οδός 4ης Αυγούστου 17, Αθήνα.

Γραμμένος Ναούμ του Αθανασίου, γεν. 1892 Σέρρες, αντιπρ. γερμανικών εργοστασίων, Λεωχάρους 21, Αθήνα.

Ζαχαρής Ζαχαρίας του Ιωάννη, γεν. 1892 Αράχωβα, έμπορος, Αράχωβα Λεβαδείας.

Σαλουφάκος Σταύρος του Γεωργίου, γεν. 1913, ιδιωτ. υπάλληλος, Διστόμου 62, Κολωνός.

Γκουργιώτης Ιωάννης του Βασιλείου, γεν. 1898, κτηματίας, Πακίδα Ναυπλίου.

Βλασόπουλος Σπυρίδων του Κωνσταντίνου, γεν. 1888 Άγιο Πέτρο Λευκάδος, βοηθός φαρμακοποιού, Υμηττού 35, Πειραιάς.

Σπερελάκης Εμμανουήλ του Ιωάννη, γεν. 1920 Κρήτη, ιδιωτ. υπάλληλος, Πολυγνώτου 38, Αθήνα.

Φούτρος Ζαχαρίας του Νικολάου, γεν. 1908 Μεσσήνη, ταμίας ΗΕΜ, Μήτριτρας 79, Καλλιθέα.

Μουσμπάς Παναγιώτης του Γεωργίου, γεν. 1892 Πάτρα, λιθογράφος, Εσπερίδων 7, Καλλιθέα.

Φραγκογιάννης Θεόδωρος του Αθανασίου, γεν. 1888 Μπαλαρή Λακωνίας, ζωέμπορος-δερματέμπορος, Νεωσοίκων 14, Πειραιάς.

Ματθαίου Κωνσταντίνος του Ιωάννη, γεν. 1907 Χίο, δημ. υπάλληλος υπουργείου Προνοίας, Θεσσαλονίκης 57, Αθήνα.

Συνανιώτης Βασίλειος του Γεωργίου, γεν. 1921 Κηφισιά, ηλεκτρολόγος, Αμοργού 28, Αθήνα.

Βέρδης Δημήτριος του Διονυσίου, γεν. 1891 Αιτωλικό, συνταξ. τροχιοδρομικός, Ορφανίδου 77, Πατήσια.

Μπούμπης Πέτρος του Ιωάννη, γεν. 1889 Ερμούπολη, βιομήχανος, Βούλγαρη 35, Πειραιάς.

Γιαντζόγλου Λάζαρος, γεν. 1901 Μικρά Ασία, ηλεκτρολόγος, Θησέως 99, Καλλιθέα.

Κροκόδειλος Αριστομένης του Κωνσταντίνου, γεν. 1913, Αμαζόνων 99, Καλλιθέα.

Ηλιάδης Ηλίας του Αλέξανδρου, γεν. 1886 Καισάρεια, δημοσιογράφος, Βερανζέρου 42, Αθήνα.

Καλυβίτης Παναγιώτης του Βασιλείου, γεν. 1903 Καλαμάτα, δημοσιογράφος, Χαλκοκονδύλη 33, Αθήνα.

Κατσαούνης Αθανάσιος του Βασιλείου, γεν. 1888 Καλαμάτα, ζυθοπώλης, Σκουλούδη 1, Πειραιάς.

Κοντογιάννης Ανδρέας του Γεωργίου, γεν. 1910 Πάτρα, ιδιωτ. υπάλληλος, Θησέως 155, Καλλιθέα.

Θεοχάρης Ιωάννης του Ευσταθίου, γεν. 1896 Αράχωβα, κτηματίας-δικολάβος, Αράχωβα Λεβαδείας.

Βουτσά Σοφία του Νικολάου, γεν. 1917 Σάμο, οικιακά, Ψαρών 66, Αθήνα.

Αντωνίου Ιωάννης του Χρήστου, γεν. 1916 Δέλβινο, υπάλληλος, Θεσσαλονίκης 57, Μοσχάτο.

Ζαχαριάδης Αλκιβιάδης του Κωνσταντίνου, γεν. 1892, ιατρός, Μαντζαγριωτάκη 9, Καλλιθέα.

Βένος Σπυρίδων του Γεωργίου, γεν. 1925, Ρεθύμνου 5, Αθήνα.

Ταμπαρόπουλος Χρήστος, φαρμακοποιός εισηγητής ΙΚΑ, Αθήνα.

Τσαχ Ερρίκος, γεν. 1925, Αριστείδου 39, Αθήνα.

Γεωργίου Χρήστος του Γεωργίου, Κωνσταντίνου ΙΒ΄ 60, Τρίπολη.

Πολυζάκης Μιχαήλ του Τιβερίου, υποδηματοποιός, Αθήνα.

Καλογερόπουλος Γεώργιος του Λουκά, γεν. 1923 Πάτρα, μαθητής, Ισιδώρου 28, Αθήνα.

Βελόπουλος Ερμόλαος του Σταύρου, γεν. 1921, μαθητής, Πατησίων 23, Αθήνα.

Στεφανάτος Παναγιώτης του Γεράσιμου, γεν. 1925 Κεφαλληνία, μαθητής, Αθήνα.

Παπανικολάου Ηλίας του Δημητρίου, γεν. 1927, μαθητής, Βάσσου 10, Πειραιάς.

Λαμπρόπουλος Αργύριος του Νικολάου, γεν. 1924, Χειμάρας 14, Αθήνα.

Βασιλάτος Γεώργιος του Κωνσταντίνου, γεν. 1926, μαθητής, Τσαμαδού 16, Αθήνα.

Κλεόβουλος Νικήτας του Στυλιανού, γεν. 1919, σπουδαστής, Ακάμαντος 11, Αθήνα.

Πομόνης Γεώργιος του Παύλου, γεν. 1925, σπουδαστής, Αγ. Παύλου 1, Αθήνα.

Μπεκνέρ Βικέντιος του Ιωσήφ, γεν. 1925, σπουδαστής, Νεοπτολέμου 29, Αθήνα.

Κύπριος Ιωάννης του Σωτηρίου, γεν. 1923, φοιτητής Νομικής, Αγ. Μελετίου 3, Αθήνα.

Κουτσουμπής Ανδρέας του Νικολάου, γεν. 1925, σπουδαστής, Φιλιππουπόλεως 25, Αθήνα.

Μπούμης Ιωάννης του Πέτρου, γεν. 1927, σπουδαστής, Βούλγαρη 35, Πειραιάς.

Βεργής Γεράσιμος του Νικολάου, γεν. 1923, φοιτητής Χημείας, Ανακρέοντος 59β, Καλλιθέα.

Μπαφάλης Θεόδωρος του Δημητρίου, γεν. 1923, φοιτητής, Παιονίου 36, Αθήνα.

Χατζηβασιλείου Μιχαήλ, σπουδαστής Υπομηχανικών Πολυτεχνείου.

Κοσμόπουλος Κωνσταντίνος του Ιάσονος, γεν. 1920 Αθήνα, σπουδαστής".

Όπως είναι ευνόητο, αυτά δεν ήταν μόνο τα μέλη της οργάνωσης, απλώς ο κατάλογος αυτός συντάχθηκε από τις συμμαχικές υπηρεσίες στην Αθήνα σύμφωνα με όσα στοιχεία μπόρεσαν να εξασφαλίσουν στη δεδομένη στιγμή (αρχές του 1944). Σύμφωνα με ένα άλλο παρόμοιο ντοκουμέντο, αμέσως μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, τον Σεπτέμβριο 1943 είχαν γίνει κάποιες ανακατατάξεις α' αυτόν τον πολιτικό χώρο:

«Έκτακτο δελτίο πληροφοριών 10ης Σεπτεμβρίου 1943:

Εις Αθήνας υπάρχουν δύο φιλοαξονικαί οργανώσεις , η ΟΕΔΕ (ιταλόφιλος) και η ΕΣΠΟ (γερμανόφιλος), εδρεύουσαι εις την γωνίαν Ακαδημίας και Εμ. Μπενάκη.

Από της χθες 9/9/43 και από πρωΐας τα παλαιά στελέχη τούτων, ήτοι 1) Συνοίκης, 2) Παπαταξιάρχης, 3) Γαβαλάς κλπ. παρητήθησαν και αντ’ αυτών ανέλαβον δύο παλαιά και αδιάλλακτα στελέχη, οι 1) Ξηροτύρης, 2) Παντέλογλου. Ούτοι εξουσιοδοτήθησαν υπό των Γερμανών να διευθύνουν εξ ολοκλήρου τας εν λόγω οργανώσεις και προς τούτο εφωδιάσθησαν δι’ αφθόνου χρήματος και μαχητικού υλικού (πιστόλια, πολυβόλα, χειροβομβίδες, καψύλια δυναμίτιδος κλπ.). Τμήμα του μαχητικού τούτου υλικού φυλάσσεται εντός των γραφείων των, άλλο εις την Βουκουρεστίου αριθ. 18 ήτοι εις την οικίαν εις ην συχνάζει ο γνωστός γερμανόφιλος Ματούσης.

Μετά των ανωτέρω παρέμειναν εντός των οργανώσεων τούτων και οι Αξιωματικοί Μανιατάκης, Καπότας Αντισυνταγματάρχης και Δραγώνας Λοχαγός.

Οι Γερμανοί τούς διέταξαν να αναλάβουν την διοίκησιν των εθελοντών Ελλήνων οίτινες είχον καταταγή εις τον Γερμανικόν Στρατόν και ανέρχονται οι εν Αθήναις εις 200 περίπου, ους να οργανώσουν και μετ’ άλλων τους οποίους θα κατατάξουν επί χρήμασι να προετοιμασθούν διά την εκτέλεσιν τρομοκρατικών πράξεων και καταστροφών εν περιπτώσει αποχωρήσεων των γερμανικών δυνάμεων τας οποίας θα παρακολουθήσουν.

Έστω υπ’ όψει ότι άπαντες οι ανωτέρω θεωρούν τους εαυτούς των προγεγραμμένους υπό των ενταύθα ελληνικών οργανώσεων, συνεπώς είναι διατεθειμένοι το παν να πράξουν, αρκεί οι Γερμανοί να τους συμπαραλάβουν κατά την αναχώρησίν των.

Οι Γερμανοί ενταύθα ωργάνωσαν δίκτυα κατασκοπείας αποτελεσθέντα εξ ατόμων άτινα δεν υπάγονται εις στράτευσιν και τα οποία θα εργασθούν ενταύθα εις βάρος μας και μετά την αναχώρησίν των. Εν μέρει γνωρίζομεν τα σημεία συνδέσμου των και 2 ή 3 πρόσωπα εξ αυτών».

Ανάμεσα στα μέλη της ΕΣΠΟ, κυρίως στους νεώτερους, υπήρξαν κάποιοι που σταδιοδρόμησαν μεταπολεμικά και έγιναν γνωστοί από την επαγγελματική ή κοινωνική τους δραστηριότητα. Άλλωστε σ' ένα έγγραφο της εποχής εκείνης (καλοκαίρι 1944), δίνεται προσανατολισμός προς στελέχη φοιτητικών παρατάξεων των αντιστασιακών οργανώσεων να επιχειρήσουν να αποσπάσουν και να μεταστρέψουν τα μέλη της ΕΣΠΟ. Το έγγραφο είναι πολύ χαρακτηριστικό:

«Όλοι οι φοιτητές-σπουδαστές πρέπει να καλέσουν τους συμφοιτητές τους μέλη της ΕΣΠΟ να συμμορφωθούν, να νοιώσουν το λάθος τους και να δουλεύουν μαζί τους και αν αυτοί δεν αλλάξουν μυαλό κι ύστερα από τη διαφώτισή τους πρέπει να τους τσακίσουν».

Το θρυλικό μπεστ-σέλερ του συγγραφέα Κλεόβουλου Νικήτα.

Αναμνηστική φωτογραφία από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1972: Ανάμεσα στους βραβευθέντες η Άννα Βαγενά (βουλευτής σήμερα του ΣΥΡΙΖΑ) και οι σκηνοθέτες Ερμόλαος Βελόπουλος και Θόδωρος Αγγελόπουλος.

ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ

ΤΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΠΟ

ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΦΡΕΝΤΥ ΓΕΡΜΑΝΟΥ

«Έμενε το μεγάλο χτύπημα… Αυτό ήταν η ανατίναξη της ΕΣΠΟ. Η ΕΣΠΟ, όπως θα θυμάστε, ήταν μία οργάνωση εξαιρετικά ισχυρή. Τα μέλη της ήταν εφοδιασμένα με γερμανικές ταυτότητες που τους επέτρεπαν να κινούνται άνετα παντού. Η ΕΣΠΟ είχε αρχίσει να γίνεται πραγματικά επικίνδυνη γιατί συνέλεγε διάφορες πληροφορίες που τις μετέδιδε στους Γερμανούς.

Τα γραφεία της ΕΣΠΟ ήταν στη γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος με είσοδο από την Πατησίων. Σήμερα η γωνιά αυτή έχει ξανακτισθεί εντελώς. Η είσοδος στα γραφεία ήταν εντελώς ελεύθερη. Οι ηγέτες της ΕΣΠΟ ήθελαν να βλέπουν πολύ κόσμο να μπαινοβγαίνει στα γραφεία τους. Αυτό τους έδινε μία αίσθηση ασφαλείας. Νόμιζαν ότι περιβάλλονται από οπαδούς. Με τον Σπύρο τον Γαλάτη, που είναι σήμερα ανώτερος υπάλληλος της TWA στο Ελληνικό, αρχίσαμε να κάνουμε τακτικές αναγνωρίσεις. Πρώτα-πρώτα ξεκαθαρίσαμε στο μυαλό μας τη διαρρύθμιση του κτιρίου. Η ΕΣΠΟ κατείχε το δεύτερο όροφο. Είχε επιπλώσει μία μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων όπου γίνονταν διαλέξεις.

Ο πρώτος όροφος είχε διάφορα καταστήματα. Στον τρίτο και τέταρτο όροφο ήταν εγκατεστημένος ένας γερμανικός λόχος. Μερικά δωμάτια χρησίμευαν για αποθήκες βενζίνης και πυρομαχικών. Ανάμεσα στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο ήταν ένας ημιόροφος που στέγαζε διάφορα ελληνικά γραφεία – με είσοδο από την οδό Γλάδστωνος. Αυτός ο ημιόροφος ήταν το κλειδί της επιτυχίας μας. Από εκεί θα μπαίναμε και κολλώντας τον δυναμίτη στο ταβάνι του θα τινάζαμε το κτίριο στον αέρα.

Αλλά πότε θα γινόταν η απόπειρα; Ύστερα από μερικές αναγνωρίσεις καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να γίνει Κυριακή. Αυτή τη μέρα τα καταστήματα και τα γραφεία θα ήταν κλειστά. Έτσι δεν θα σκοτώναμε Έλληνες. Από την άλλη μεριά η ΕΣΠΟ την Κυριακή είχε μεγάλη κίνηση. Υπολογίσαμε ότι κάθε Κυριακή πρωί πολλά άτομα μαζεύονταν για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις του γιατρού Σπύρου Στεροδήμα που ήταν πρόεδρος της ΕΣΠΟ καθώς και άλλων ηγετικών στελεχών της οργανώσεως.

Αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την ΕΣΠΟ την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 1942. Η Ιουλία Μπίμπα, μέλος της οργανώσεως, που αργότερα πλήρωσε με τη ζωή της τη συμμετοχή της στην ανατίναξη, έφερε τη βόμβα στην πλατεία Κάνιγγος μέσα σε μία τσάντα γεμάτη χόρτα. Ήταν εννιάμιση το πρωί. Πήραμε τη βόμβα με τον Σπύρο Γαλάτη – ζύγιζε περί τα 11 κιλά – και μπήκαμε στο κτίριο από την οδό Γλάδστωνος. Εκεί όμως μας κόπηκε η φόρα. Ένα από τα γραφεία του ημιορόφου ήταν ανοιχτό και δύο δικηγόροι είχαν πιάσει κουβέντα περί ανέμων και υδάτων χωρίς διάθεση να σταματήσουν.

Αυτό μπέρδευε πολύ τα πράγματα. Ο φόνος αθώων Ελλήνων δεν ήταν μέσα στο πρόγραμμα. Κατεβαίνω κάτω και βρίσκω στη Γλάδστωνος τον Περρίκο που έκανε βόλτες περιμένοντας τη συνέχεια. Του εξηγώ τι συμβαίνει. «Ας περιμένουμε λίγο», μου είπε. Ξαναγυρίζω στον ημιόροφο. Οι δικηγόροι συνέχιζαν ανύποπτοι την κουβεντούλα τους. Η ώρα πήγε ενδεκάμιση. Ξαναβρίσκω τον Περρίκο που δεν ήξερε κι αυτός τι να κάνει. «Ας κάνουμε λίγη υπομονή ακόμη», μου λέει. Κάνουμε λοιπόν υπομονή – όσο υπομονή μπορεί να κάνεις την ώρα αυτή. Στις δώδεκα τα πράγματα δεν είχαν αλλάξει. Οι δικηγόροι το χαβά τους. Άλλος δισταγμός δεν χωρούσε. Έπρεπε ή να ανάψουμε το φυτίλι αμέσως ή να αναβάλουμε την ανατίναξη. Αυτό όμως το τελευταίο ήταν που δεν το ήθελε κανείς μας.

«Αν καθυστερήσουμε άλλο θα διαλυθεί η συγκέντρωση της ΕΣΠΟ», λέω στον Περρίκο. Εκείνος σκέφτηκε λίγο και μετά κούνησε το κεφάλι του. «Εντάξει», είπε, «τινάξτε το». Έφυγα τρέχοντας. Την ώρα που ανέβαινα τα σκαλιά είδα να κατεβαίνουν οι δικηγόροι. Μου φάνηκε ότι έφυγε ένα πλάκωμα από το στήθος μου. Τοποθετήσαμε τη βόμβα στη γωνιά του ταβανιού του ημιορόφου – ακριβώς κάτω από την αίθουσα συνεδριάσεων της ΕΣΠΟ – και βγήκαμε αμέσως. Το φυτίλι θα καιγόταν πέντε λεπτά…»

Έτσι τινάχτηκε στον αέρα το κτίριο της ΕΣΠΟ. Το μόνο που έμεινε ύστερα από την έκρηξη ήταν οι δύο εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου. Η ξύλινη σκάλα του οικήματος κατέρρευσε και όσα μέλη της ΕΣΠΟ επέζησαν παγιδεύθηκαν επάνω. Την ίδια τύχη είχαν και οι 180 περίπου Γερμανοί στρατιώτες που έμεναν στον τρίτο και τον τέταρτο όροφο. Όταν δοκίμασαν να κατεβούν από τη σκάλα διαπίστωσαν ότι είχε καταρρεύσει. Εν τω μεταξύ οι τοίχοι πιάσει φωτιά και οι φλόγες θα έφταναν σε λίγο στα πυρομαχικά που είχαν αποθηκευμένα. Αλλόφρονες οι Γερμανοί άρχισαν να πηδούν από το τρίτο πάτωμα στο δρόμο. Ένας έπεσε επάνω σε ένα περίπτερο και καρφώθηκε κυριολεκτικά στην κορυφή του. Σε λίγο πήραν φωτιά και τα πυρομαχικά. Οι εκρήξεις συνεχίζονταν ως τις 10 το βράδυ.

Οι έρευνες που επακολούθησαν πιστοποίησαν ότι στο σαμποτάζ εκείνο είχαν σκοτωθεί 80 περίπου άτομα και τραυματισθεί άνω των 200. Από τους νεκρούς οι οκτώ ήσαν Γερμανοί αξιωματικοί και 49 στρατιώτες. Οι υπόλοιποι ήσαν μέλη της ΕΣΠΟ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο αρχηγός της γιατρός Στεροδήμας, που υπέκυψε ύστερα από δύο ημέρες στα εγκαύματά του.

Οι Γερμανοί αντέδρασαν λυσσαλέα. Στις 11 Νοεμβρίου του 1942 50 Γερμανοί στρατιώτες οπλισμένοι με οπλοπολυβόλα περικύκλωσαν ένα απομονωμένο σπίτι στην οδό Θησέως 12 όπου κρύβονταν τα μαχητικά στελέχη της ΠΕΑΝ – ο Περρίκος, ο Μυτιληναίος, η Μπίμπα και άλλοι. Ήταν φανερό ότι οι Γερμανοί είχαν ένα πληροφοριοδότη στους κύκλους της αντιστάσεως. Ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε ύστερα από μερικούς μήνες. Τον απομόνωσαν σε ένα δωμάτιο και τον εξετέλεσαν με ένα σφυρί.

Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στα γραφεία της Γκε-Εφ-Πε στον Πειραιά, όπου άρχισε μία εξαντλητική ανάκριση με συρμάτινους βούρδουλες. Οι Γερμανοί ήθελαν να μάθουν ποιοι άλλοι ήταν ανακατεμένοι στην αντίσταση. Αλλά δεν μπόρεσαν να μάθουν τίποτε. Αποφάσισαν τότε να εκτελέσουν τους καταδίκους. Τότε ακριβώς ο Μυτιληναίος κατάφερε το απίστευτο κατόρθωμα να δραπετεύσει ξεκολλώντας τα κάγκελα του κελιού του. Κρύβεται για λίγους μήνες και ύστερα ετοιμάζεται για να πάρει μέρος σε μια αποστολή για την Αίγυπτο. Αλλά τότε τον συλλαμβάνουν οι Ιταλοί. Η οδύσσεια του ανθρώπου αυτού είναι απερίγραπτη, αλλά εκείνο που προξενεί τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι η αντοχή του. Δεν το βάζει ποτέ κάτω, δεν αφήνει τον εαυτό του να υποκύψει. Μάχεται ώς το τέλος. Και τη στιγμή που το καμιόνι με τους Ιταλούς και τους αιχμαλώτους τους ανηφορίζει τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, ο Μυτιληναίος σχίζει το καναβάτσο και γλυστρά αθέατος στην άσφαλτο. Έτσι δραπετεύει για δεύτερη φορά. Ύστερα από λίγο καιρό φορώντας τη στολή του Ιερού Λόχου μάχεται με τις ελληνικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή.

Δεκαοχτώ χρόνια πέρασαν από την ημέρα που τινάχτηκε στον αέρα η ΕΣΠΟ. Οι περισσότεροι από τα παλικάρια που έλαβαν μέρος στην ενέργεια εκείνη πλήρωσαν με τη ζωή τους. Ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Σκούρας εκτελέστηκε την επομένη της ημέρας που οι Γερμανοί τον είχαν πληροφορήσει ότι του είχε δοθεί χάρη. Μαζί με τον αρχηγό της οργανώσεως εκτελέσθηκαν για τον ίδιο λόγο οι Ι. Κατεβάτης και Δ. Λόης.

Η Ιουλία Μπίμπα πέθανε ύστερα από τρομερές κακουχίες στο Νταχάου. Ο μόνος που δεν υπέστη βασανιστήρια ήταν ο Περρίκος. Ίσως οι Γερμανοί – αμετανόητοι λάτρεις του στρατιωτικού επαγγέλματος – να σεβάστηκαν τη στολή του. Αλλά τον εκτέλεσαν κι αυτόν στις 4 Φεβρουαρίου 1943.

Πόσο μακριά φαίνονται σήμερα όλα αυτά; Τίποτα δεν θυμίζει στον διαβάτη που περνά από τη γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος το δραματικό εκείνο μεσημέρι της Κυριακής του 1942. Και δεν έχουν ίσως άδικο τα παλικάρια που επέζησαν από την απίστευτη εκείνη περιπέτεια να μελαγχολούν βλέποντας με πόση σπουδή η λήθη τύλιξε τον άθλο τους – και τη μνήμη εκείνων που πλήρωσαν με τη ζωή τους…»

("Ελευθερία" 28.10.1960)