ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΕΡΤΕΝ

ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΜΑΞ ΜΕΡΤΕΝ

Του Δημοσθένη Κούκουνα*

Το καλοκαίρι του 1942 ένα ελάχιστα γνωστό σκάνδαλο διαφθοράς, το σκάνδαλο Χερτούρα, έφερε έναν επιστρατευμένο νεαρό Γερμανό δικηγόρο στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Επρόκειτο για τον Βερολινέζο Μαξ Μέρτεν, ηλικίας 31 ετών, που ήταν ένας απλός στρατιώτης, το φύλλο πορείας του οποίου ήταν για τη Μυτιλήνη. Στο τρένο που ταξίδευε, μια τυχαία γνωριμία με τον διπλανό συνεπιβάτη του, έναν Γερμανό συνταγματάρχη, θα άλλαζε τον προορισμό του. Έμεινε στη Θεσσαλονίκη και εντελώς απρόσμενα τοποθετήθηκε στο πολιτικό προσωπικό της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης. Έτυχε εκείνες τις ημέρες, λόγω ανάμιξής του στο σκάνδαλο, να έχει περιπέσει σε δυσμένεια ένας άλλος επιστρατευμένος Γερμανός νομικός, ο Καρλ Μάρμπαχ, ο οποίος είχε καθήκοντα συμβούλου στον Γερμανό στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, τον στρατηγό Κουρτ φον Κρένσκι.

Τα καθήκοντα αυτά ανατέθηκαν στον νεοφερμένο Μέρτεν και από το σημείο αυτό αρχίζει η ομώνυμη υπόθεση, που θα πάρει θρυλικές διαστάσεις πολλά χρόνια αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας 1950, επηρεάζοντας θυελλωδώς την πολιτική ζωή μας τότε.

Ο πρωταγωνιστής αυτής της υπόθεσης, ο Μαξιμιλιανός Μέρτεν, ξαφνικά συγκέντρωσε επάνω του τα φώτα της δημοσιότητας και έπειτα από μια παρατεταμένη επικοινωνιακή υπερβολή έμεινε διαχρονικά να προσωποποιεί τον κτηνώδη βάρβαρο κατακτητή που έδρασε στη χώρα μας – κατά τα επάρατα χρόνια της Κατοχής – με περισσή αλαζονεία και απληστία, αδιαφορώντας για τις ανθρώπινες ζωές που είχε υπό την εξουσία του. Του αποδόθηκε η βούληση να εξολοθρεύσει τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, αλλά και να οικειοποιηθεί τις περιουσίες τους. Ακόμη και μέχρι πρόσφατα κατά καιρούς γίνεται μνεία για τη μυθώδη περιουσία αξίας εκατομμυρίων χρυσών λιρών που απέκτησε στα χρόνια εκείνα, ώστε διάφοροι ευφάνταστοι να συνεταιρίζονται για την αναζήτηση δυσθεόρατων θησαυρών.

Ταυτόχρονα όμως μαζί με τον Μέρτεν στοχοποιήθηκαν και κακοποιήθηκαν κάποιοι εγχώριοι πολιτικοί ή κοινωνικοί ταγοί με την κατηγορία του κατοχικού δοσιλογισμού. Σε παράλληλο επίπεδο κάποιων άλλων η επιλήψιμη δράση όχι μόνο δεν επισημάνθηκε, αλλά αντίθετα επιχειρήθηκε να συγκαλυφθεί.

Η δικαστική διαδικασία κολασμού του Μέρτεν ως αρχιεγκληματία της Θεσσαλονίκης πήρε εκκωφαντικές διαστάσεις, μέσα στις οποίες χάθηκε ποιο γεγονός ήταν αληθινό και ποιο όχι. Η πολιτική σκοπιμότητα στην Ελλάδα της εποχής εκείνης είχε δύο όψεις: Η μία προερχόταν από την αντιπολίτευση που ήθελε χωρίς οίκτο να ενοχοποιήσει τους αντιπάλους της ώστε να τους γκρεμίσει από την εξουσία και η άλλη από την κυβέρνηση που σπασμωδικά επιχειρούσε να κλείσει την υπόθεση και να συγκαλύψει τις πραγματικές ευθύνες αδιαφορώντας για την ουσία.

Μετά απ’ όλα αυτά, είχαμε ένα αμφίβολης αξιοπιστίας δικαστικό αποτέλεσμα, ούτως ή άλλως επηρεασμένο είτε από την αναθερμασμένη κοινή γνώμη είτε από την κυβερνητική βούληση συγκάλυψης. Σε οποιαδήποτε περίπτωση όμως δεν είχαμε ένα αδαμάντινης λάμψης αποτέλεσμα από εκείνα που χαρακτηρίζουν την ακεραιότητα της ελληνικής δικαιοσύνης. Και εν προκειμένω, το σημαντικότερο ήταν μέσα από μια δικαστική απόφαση διαπράχθηκε μια κακοποίηση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων, είτε με την αποσιώπηση είτε με την υπερβολή τους.

Η δίκη του Μαξ Μέρτεν δεν ήταν το μόνο στάδιο της όλης ομώνυμης υπόθεσης. Το δεύτερο στάδιο εκδηλώνεται ξαφνικά την επόμενη χρονιά, αφού πλέον ο «αρχιεγκληματίας πολέμου» έχει αποφυλακισθεί και απελαθεί από την Ελλάδα. Ο ίδιος, έπειτα από δυόμισι χρόνια φυλάκισης και ένα πρόσθετο χρόνο περίσκεψης, αποφασίζει να διεκδικήσει την αθωότητά του μέσα από μια επικοινωνιακή καταιγίδα σπίλωσης παντός εμπλεκομένου προσώπου, πρωτίστως όμως των πολιτικών παραγόντων που θεώρησε ότι τον ενέπλεξαν. Η εκστρατεία του συνεπώς στρέφεται κατά πολιτικών προσώπων τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία, έναντι των οποίων στρέφει τα βέλη του. Ταυτόχρονα, χωρίς αυτό να αφορά ευθέως την ελληνική πλευρά, διεκδικεί και επιτυγχάνει μια οικονομική αποζημίωση από το γερμανικό δημόσιο.

Αυτά είναι τα δύο στάδια της υπόθεσης Μέρτεν. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχει και ένα απαραίτητο τρίτο: τα πραγματικά περιστατικά. Τι όντως συνέβη και ποια ήταν η ανάμιξη του Μέρτεν στα επίμαχα χρόνια;

* Από το νέο βιβλίο του Δημοσθένη Κούκουνα "ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΕΡΤΕΝ - Και η σύγκρουση με τον Καραμανλή" που κυκλοφορεί από τον Φεβρουάριο 2019 (Εκδόσεις Ariston Books, σελ. 560).