ΒΑΡΒΟΓΛΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΡΑΚΗΔΕΣ

Μια θλιβερή αυτοδικία στη μετακατοχική Κρήτη

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΡΒΟΓΛΗΣ

ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΣΩΜΑΡΑΚΗΔΩΝ

Του Δημοσθένη Κούκουνα*

Ένας δημοσιογράφος του Ηρακλείου με έντονη παρουσία από τα μεσοπολεμικά χρόνια, ο Πέτρος Βάρβογλης, ήταν η αφορμή μιας σειράς τοπικών ολοκαυτωμάτων στα ορεινά χωριά του Ηρακλείου τον Αύγουστο του 1944. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ο Βάρβογλης εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο και άρχισε να εργάζεται στην τοπική εφημερίδα Ίδη, που απηχούσε τις απόψεις της Δεξιάς. Παράλληλα ήταν δραστήριο μέλος του Ναυτικού Ομίλου Ηρακλείου και όταν επί Μεταξά δημιουργήθηκε η ΕΟΝ διορίστηκε διευθυντής των τοπικών γραφείων της, συνεχίζοντας πάντοτε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα Ίδη, της οποίας είχε γίνει αρχισυντάκτης.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1938, όταν ο στρατηγός Τσολάκογλου είχε αναλάβει τα καθήκοντα του υπουργού γενικού διοικητή Κρήτης, αμέσως μετά την καταστολή του Κινήματος της Κρήτης, ο Βάρβογλης δημοσίευσε επώνυμα διθυραμικά άρθρα. Με την έναρξη της Κατοχής, ο Βάρβογλης μαζί με τον Μιχαήλ Μαρνελάκη, μέχρι τότε ιδιοκτήτη και διευθυντή της Ίδης, εξέδωσαν από κοινού στο Ηράκλειο τη νέα εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, τη μόνη που εκδιδόταν πλέον και αναμφίβολα απηχούσε τις απόψεις των κατακτητών (στα Χανιά αντίστοιχα εκδιδόταν ο Παρατηρητής). Πολύ σύντομα, ο Μ. Μαρνελάκης αποχώρησε από τη συνιδιοκτησία της νέας εφημερίδας, αφήνοντας την πλήρη κυριότητά της, καθώς και τη διεύθυνσή της βέβαια, στον Π. Βάρβογλη.

Οπωσδήποτε ο Βάρβογλης ήταν γερμανόφιλος, αλλά οι πληροφορίες τον φέρουν να διατηρούσε καλές σχέσεις με τους επώνυμους πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες του Ηρακλείου, σε διάφορες περιπτώσεις δε είχε παρέμβει ευνοϊκά υπέρ κάποιων που είχαν προβλήματα με τις κατοχικές αρχές. Στην πόλη ζούσε με τον πατέρα του, ενώ ο ίδιος ήταν μνηστευμένος με μια κοπέλα από το χωριό Σάρχος, τη Μαρίκα Σωμαράκη, και συχνά επισκεπτόταν την οικογένειά της φέρνοντας τρόφιμα από την πόλη. Σε μια τέτοια επίσκεψή του, μια ομάδα ανταρτών τού είχε στήσει ενέδρα και τον δολοφόνησε ως γερμανόφιλο και προδότη, ενώ τις επόμενες μέρες παρόμοια τύχη είχε και ο πατέρας της κοπέλας.

Για όσους θα ήθελαν να εμβαθύνουν προσεκτικά στην πραγματική ιστορία της Εθνικής Αντίστασης στην Κρήτη, η δολοφονία του δημοσιογράφου Βάρβογλη στο Σάρχο έχει καθοριστική σημασία, διότι αποτελεί τη βασική αιτία μιας σειράς τοπικών ολοκαυτωμάτων. Πράγματι, η δολοφονία του άσημου πατέρα Σωμαράκη και του επώνυμου δημοσιογράφου Βάρβογλη αποτέλεσε την αφορμή μιας σειράς γερμανικών αντιποίνων, τόσο στο χωριό Σάρχος όσο και σε άλλα κοντινά χωριά. Βέβαια δεν ήταν η πρώτη δολοφονία γερμανόφιλου σε κρητικό χωριό, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η οικογένεια δεν ήταν εκτεθειμένη μόνο με τον μνηστήρα της μιας κόρης. Και η δεύτερη κόρη της οικογένειας, η Χαρίκλεια, διατηρούσε δεσμό με ένα Γερμανό, τον έφεδρο αξιωματικό της γερμανικής προπαγάνδας Χανς Φόιφερ.

Όπως είναι εύκολο να εξηγήσει κανείς, ο τελευταίος αυτός δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο στο όλο σκηνικό που διαμορφώνεται τους τελευταίους κατοχικούς μήνες στο Ηράκλειο. Είναι ο αρμόδιος Γερμανός αξιωματικός που καθοδηγεί την επιτόπια προπαγάνδα, με αιχμή ασφαλώς τη σειρά των προπαγανδιστικών ομιλιών, στις οποίες ήδη αναφερθήκαμε σε προηγούμενες σελίδες.

Ένας γνωστός τότε Ηρακλειώτης οδοντίατρος με ευρεία κοινωνική απήχηση, ο Ευάγγελος Σταυριανίδης, λίγο μετά τον σκοτωμό του Βάρβογλη ανέλαβε να εκφωνήσει έναν ιδιαίτερο λόγο προς τους κατοίκους του χωριού Σάρχος. Αλλά, όπως φαίνεται, το περιεχόμενο της ομιλίας του Ηρακλειώτη οδοντίατρου δεν πέτυχε τους κατευναστικούς στόχους της γερμανικής προπαγάνδας, αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι έπειτα από λίγες μέρες θα δολοφονηθεί ο πατέρας Σωμαράκης. Ακολουθούν αμέσως μετά οι εκτελέσεις των κατοίκων από κάποιους ένοπλες αντάρτες. Ήδη βέβαια τα πράγματα ήταν αγριεμένα από πριν, καθώς αλλεπάλληλα σαμποτάζ διενεργούνταν στην ευρύτερη περιοχή, είχε δε προηγηθεί και η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, ενώ έπειτα από δύο μήνες οι κατακτητές αποχώρησαν από την Ελλάδα και από όλη την Κρήτη, πλην των Χανίων. Μόλις απελευθερώθηκε το Ηράκλειο, τα μέλη της οικογένειας Σωμαράκη συνελήφθησαν ομαδικά για δοσιλογισμό. Όχι μόνον οι δύο κοπέλες, αλλά και η μητέρα τους, καθώς και οι δύο νεώτεροι αδελφοί.

Η δίκη έγινε στο δικαστήριο δοσιλόγων Ηρακλείου στις 30 Οκτωβρίου 1945 και η ατμόσφαιρα ήταν απ’ αρχής βαριά σε βάρος των κατηγορουμένων, που τους θεωρούσαν άμεσα υπεύθυνους για τις εκτελέσεις που έγιναν στο χωριό από τους Γερμανούς μετά τη δολοφονία του πατέρα Σωμαράκη και του Βάρβογλη. Όταν ανακοινώθηκε η απόφαση, με την οποία επιβαλλόταν ποινή θανάτου στη Χαρίκλεια, ισόβια στη Μαρίκα, 4½ χρόνια στη μητέρα τους Ελένη, 3 χρόνια στον νεώτερο αδελφό Σταύρο, ενώ αθωωνόταν ο 13ετής Κωστής, οι συγχωριανοί τους θεώρησαν μικρές τις ποινές, εξοργίσθηκαν και επιτέθηκαν στους καταδικασθέντες που τους λίντσαραν φρικτά, ενώ ταυτόχρονα επιτέθηκαν στους χωροφύλακες και τους δικαστές. Τα μέλη της οικογένειας Σωμαράκη τα αποτέλειωσαν με μαχαίρια και άψυχα πλέον τα πέταξαν στον δρόμο από το μπαλκόνι του δικαστηρίου, που τελικά τα περισυνέλεξε ένα δημοτικό αυτοκίνητο για λόγους καθαριότητας.

Ανεξάρτητα από τη βαρβαρότητα του γεγονότος αυτού καθεαυτού, υπάρχουν ερωτηματικά για την ουσιαστική ενοχή των καταδικασθέντων Σωμαράκηδων ως υπαιτίων των ομαδικών εκτελέσεων του Σάρχου. Αλλά ούτως ή άλλως πρόκειται για μια μελανή σελίδα. [Χωρίς καμιά διάθεση εμπλοκής στην ουσία της υπόθεσης, αφού άλλωστε ο πολυσυζητημένος νομικός πολιτισμός μας θεμελιωδώς προνοεί για τις διαδικασίες απονομής της δικαιοσύνης, θα επισημάνουμε απλώς ότι από το κείμενο της κατάθεσης του αυτόμολου Γερμανού αστυνομικού Χάαρ μπορεί κανείς να σχηματίσει μια άποψη επί της εν προκειμένω ενοχής ή μη Σωμαράκη. Υπάρχει όμως και μία άλλη διάσταση, την οποία ο νηφάλιος ερευνητής οφείλει να επισημάνει: Την ημέρα που γινόταν η αυτοδικία σε βάρος της οικογένειας Σωμαράκη, αποσπάσματα από την κατάθεση Χάαρ χρησιμοποιούσε η τοπική αριστερή εφημερίδα του Ηρακλείου, προκειμένου να στοχοποιήσει την αναφερόμενη οικογένεια Μεϊμαράκη, αποκρύπτοντας όμως ταυτόχρονα τα στοιχεία που ήταν υπέρ της οικογένειας Σωμαράκη και μάλιστα επιχαίροντας για την τελική τύχη της].

Ο επίλογος της αυτοδικίας αυτής ήταν αντίστοιχος, όπως άλλωστε δημοσιεύθηκε στις τοπικές εφημερίδες (26.5.1946): «Εκδόθηκε σήμερα η απόφαση του Κακουργιοδικείου Χανίων για τη δίκη των πατριωτών Κοντάκη, Διακοντάκη, Λυγεράκη και Μαγκουσάκη από το Σάρχο που κατηγορούνταν για το λιντσάρισμα της προδοτικής οικογένειας Σωμαράκηδων στο Ηράκλειο. Το δικαστήριο απάλλαξε όλους τους κατηγορούμενους».

* Από το βιβλίο του Δημοσθένη Κούκουνα "Η Κρήτη υπό Κατοχή" (Ariston Books, 2017), που μόλις κυκλοφόρησε και το τρίτο μέρος του αναφέρεται στον δοσιλογισμό της Κρήτης στα χρόνια της Κατοχής με πολλά πρωτοδημοσιευόμενα στοιχεία.