ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΡΙΖΗΣ

Ο Έλληνας  τραπεζίτης

που δεν δίστασε

να πει το δεύτερο "ΟΧΙ"

στον Χίτλερ!

Του Δημοσθένη Κούκουνα

Ήταν ο πρωθυπουργός που επί 80 ημέρες διοίκησε τη μαχόμενη Ελλάδα στην πιο κρίσιμη φάση της, στους πρώτους μήνες του 1941. Ήταν εκείνος που αποφασιστικά είπε το «ΟΧΙ» στον Χίτλερ, στις 6 Απριλίου 1941, αλλά έπειτα από δώδεκα ημέρες έβαλε τέλος στη ζωή του. Ο Αλέξανδρος Κοριζής δεν ήταν μέχρι τότε παρά ένας επιτυχών τραπεζίτης, που όμως βρέθηκε μοιραία στο επίκεντρο της σύγχρονης ιστορίας ως διάδοχος του Ιωάννη Μεταξά. Δεν ήταν άγνωστο πρόσωπο στην αθηναϊκή κοινωνία και από τα νεανικά του χρόνια, αν και είχε αποφύγει να ασχοληθεί με την ενεργό πολιτική (τόσο ο πατέρας όσο και ο παππούς του είχαν εκλεγεί πολλές φορές βουλευτές Τροιζηνίας), είχε ακολουθήσει σταδιοδρομία οικονομολόγου. Υπήρξε ο οικονομικός σύμβουλος του Στεργιάδη στην υπάτη αρμοστεία Σμύρνης το 1920 και τον Μάρτιο 1933 για μερικά 24ωρα έγινε υπουργός Οικονομικών μετά το αποτυχόν κίνημα του στρατηγού Πλαστήρα.

Στις 29 Ιανουαρίου 1941, μόλις κενώθηκε η θέση του πρωθυπουργού με τον θάνατο του Μεταξά, αποδέχθηκε την ιστορική πρόκληση και ανέλαβε την πολιτική ηγεσία της χώρας. Δεν ήταν ο φυσικός διάδοχός του, δεν ήταν καν μέλος της κυβέρνησής του εκείνη την ώρα. Η συγκυρία τον είχε τοποθετήσει ως διοικητή της Εθνικής Τράπεζας από το 1939 που πέθανε ο Ιωάννης Δροσόπουλος και χάριν αυτής της θέσης εγκατέλειψε τη θέση του υπουργού Προνοίας που κατείχε μέχρι τότε (σημειωτέον ότι είχε ορκισθεί με την κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936). Και τώρα, στις 29 Ιανουαρίου, η νέα συγκυρία τον έφερνε απρόσμενα στη θέση του μέχρι τότε παντοδύναμου κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά.

O περίφημος "πατήρ Δημήτριος" Μπάλφουρ.

Η βασιλική προνομιακή επιλογή του Κοριζή οφειλόταν σε αντίστοιχη εισήγηση των Ιωάννη Διάκου και Κωνσταντίνου Μανιαδάκη προς τον βασιλιά Γεώργιο Β΄. Δεν είναι ακριβώς κατανοητό πού στηρίχθηκε αυτή η επιλογή, ούτε πόσο είχε επηρεάσει μια τέτοια εξέλιξη το γεγονός ότι διατηρούσε επί χρόνια ένα στενό προσωπικό σύνδεσμο με τον περιώνυμο Δημήτριο-Ντέιβιντ Μπάλφουρ, το βέβαιο όμως είναι ότι εκείνη την ώρα έγινε ασμένως αποδεκτή από τους βρετανικούς παράγοντες. Δεν εξετάσθηκαν άλλες υποψηφιότητες, ούτε υπήρξε οποιοσδήποτε ενδοιασμός. Αμέσως ορκίσθηκε και ανέλαβε τα πρωθυπουργικά καθήκοντα, αναλαμβάνοντας παράλληλα και τα πρόσθετα υπουργικά χαρτοφυλάκια που είχε ο αποθανών προκάτοχός του: Εξωτερικών, Παιδείας, Στρατιωτικών, Ναυτικών και Αεροπορίας. Η σύνθεση της κυβέρνησης παρέμεινε η ίδια ακριβώς και ο αγώνας στο Μέτωπο συνεχίστηκε με την ίδια αποφασιστικότητα.

Μόνο μία μεταβολή έγινε, όλως διόλου αφανής και ανεπαίσθητη για την ευρεία κοινή γνώμη. Αμέσως μετά την πρωθυπουργική αλλαγή, η ελληνική κυβέρνηση έκανε δεκτό το αίτημα του Λονδίνου για παρουσία περιορισμένων βρετανικών δυνάμεων στη Βόρειο Ελλάδα. Εκείνο δηλαδή που με σθένος ο Μεταξάς είχε αρνηθεί στις έσχατες μέρες της ζωής του, ο Κοριζής χωρίς δεύτερη κουβέντα το αποδέχθηκε. Η ρηματική διακοίνωση του αποθανόντος πρωθυπουργού προς τη βρετανική κυβέρνηση στάλθηκε στις 18 Ιανουαρίου 1941 και έφερε την τελευταία υπογραφή που έβαλε στη ζωή του. Αφότου επιδόθηκε αυτή η διακοίνωση, ο Ιωάννης Μεταξάς ως εκ συμπτώσεως περιέπεσε σε μια ανελέητη βαριά ασθένεια και μετά από έντεκα ημέρες εξέπνευσε. Σ’ αυτό το «κίνητρο» στηρίζονται όσοι ισχυρίζονται ότι δολοφονήθηκε.

Ο Μεταξάς, όπως προκύπτει άλλωστε και από το ημερολόγιό του, ήταν ψυχικά προετοιμασμένος για την ενδεχόμενη γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, ώστε δεν υπάρχει αμφιβολία ποια θα ήταν η στάση του αν εκδηλωνόταν επί των ημερών του. Παρ’ όλα αυτά δεν ήθελε ευθέως να την προκαλέσει, αφού ήταν βέβαιο ότι δεν θα επαναλαμβανόταν πια το θαύμα των βορειοηπειρωτικών βουνών. Και εν προκειμένω η προτεινόμενη από τους Βρετανούς ανεπαρκέστατη στρατιωτική ενίσχυση απλώς θα επέφερε την άμεση ήττα – όπως και έγινε.

Αλλά ο διάδοχός του, που μέχρι εκείνες τις ιστορικές ώρες είχε επιδείξει το ταλέντο του ως ικανός τραπεζίτης, τις πρώτες ημέρες που ήταν πρωθυπουργός δεν αντέδρασε όπως ο προκάτοχός του, που αποδεδειγμένα είχε ταλέντα στρατηγού και διπλωμάτη. Το πρόβλημα το αντελήφθη μερικές εβδομάδες αργότερα και αφού είχε αποδεχθεί τη συγκεκριμένη βρετανική «βοήθεια». Η διαφαινόμενη πλέον γερμανική επίθεση εναντίον μας τον ώθησε σε νέες σκέψεις, σε σημείο που ενοχλήθηκαν οι Βρετανοί στην Αθήνα.

Η Σύνθια Όβερτον Πρέστον μετά τον
πόλεμο. Υπηρέτησε μεταξύ άλλων
στα χρόνια του αγώνα της ΕΟΚΑ ως
...πιλότος της RAF!

Είναι χαρακτηριστικό ότι μια νεαρή Αγγλίδα, ονόματι Σύνθια Όβερτον Πρέστον, που μόλις εικοσιπεντάχρονη το 1938 είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα και εργαζόταν απλώς ως καθηγήτρια αγγλικών, προφανώς όμως εκινείτο στο παρασκήνιο και είχε επιρροή, εμφανίστηκε στις 7 Μαρτίου 1941 στον πρίγκιπα Πέτρο (ο οποίος τότε κατείχε την κρίσιμη θέση του επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσμου με τους Βρετανούς) και του ζήτησε να μεσολαβήσει στον εξάδελφό του, τον βασιλιά Γεώργιο Β΄, για να …απολυθεί ο πρωθυπουργός Κοριζής! Η ίδια μέχρι τον θάνατό της το 2010 δεν έδωσε ποτέ κάποια εξήγηση, αν και το περιστατικό είχε πλέον δημοσιοποιηθεί στο πολεμικό ημερολόγιο του πρίγκιπα Πέτρου.

Επομένως ήδη ένα και πλέον μήνα πριν επιδοθεί το γερμανικό τελεσίγραφο, ο πρωθυπουργός Κοριζής δεν ήταν της βρετανικής αρεσκείας. Η στάση του στις 6 Απριλίου 1941 υπήρξε όμως σταθερή και σθεναρή. Είπε το δεύτερο ιστορικό «ΟΧΙ», αυτή τη φορά απέναντι στον τότε παντοδύναμο Χίτλερ, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό. Και αν στις 28 Οκτωβρίου 1940 το πρώτο «ΟΧΙ» του Μεταξά περιέκλειε αντικειμενικά κάποιες πιθανότητες στρατιωτικής επιτυχίας, όπως και συνέβη, το δεύτερο του Κοριζή δεν είχε σχεδόν καμιά. Αλλά το είπε, και μάλιστα ηχηρά.

Ο Αλέξανδρος Ανδρεάδης και η Χριστίνα
Ωνάση στον γάμο τους το 1975.

Επρόκειτο για την τιμή του Έθνους – για την τιμή των όπλων. Και όταν όμως εξαντλήθηκε κάθε όριο και ο αγώνας πλέον ήταν αδιαμφισβήτητα άπελπις, ο Κοριζής δεν είχε την παραμικρή ψευδαίσθηση ότι η Ελλάδα όφειλε να μην γίνει ερείπια. Αισθάνθηκε την ευθύνη του ηγέτη να διασώσει τους γενναίους στρατιώτες που είχαν κάνει το καθήκον τους με αυτοθυσία, χωρίς ταυτόχρονα να παραβλέψει την εθνική τιμή. Και ενώ κατά την κοινή αντίληψη φαινόταν άβουλος επειδή ήταν αθόρυβος, προκύπτει ότι επέδειξε στα πολιτικά παρασκήνια μια σταθερή βούληση. Μέχρι να βρεθεί ηγούμενος του μαχόμενου Έθνους υπήρξε αφανής, αλλά και η όλη ιστορική παρουσία του δεν έχει φωτισθεί ικανοποιητικά (έως που περισσότερο γνωστός είναι ο συνονόματος εγγονός του, γιος του Στρατή Ανδρεάδη, που παντρεύτηκε τη Χριστίνα Ωνάση…).

Ο αυτοπυροβοληθείς στις 3 Απριλίου
1941 Παλ Τελέκι, πρωθυπουργός της
Ουγγαρίας. Η μητέρα του ήταν αμιγώς
Ελληνίδα (Ελένη Μουράτη). 

Στις 18 Απριλίου 1941, απεβίωσε – από καρδιακή προσβολή κατά την επίσημη εξήγηση που ανακοινώθηκε εκείνη την ημέρα. Στη συνέχεια έχει επικρατήσει η άποψη, πολλαπλώς προβεβλημένη, ότι αυτοκτόνησε έπειτα από κάποιες κρίσιμες συσκέψεις και ιδίως μία συνομιλία του με τον Γεώργιο Β΄, στην οποία δεν παρευρισκόταν κανένα άλλο πρόσωπο. Ωστόσο υπάρχουν διάφορες εκδοχές, όπως π.χ. αν αυτοπυροβολήθηκε μία ή δύο φορές στην καρδιά – ή ακόμη και αν δολοφονήθηκε. Πάντως, ακριβώς δεκαπέντε μέρες νωρίτερα είχε αυτοκτονήσει ένας άλλος πρωθυπουργός στην Ουγγαρία, ο Παλ Τελέκι, ο οποίος όμως ήταν κατά 50% ελληνικής καταγωγής. Αλλά αυτός άφησε αυτόγραφη επιστολή για την αιτία του διαβήματός του, η οποία αμυδρά σχετιζόταν με την Ελλάδα: Διαφωνούσε με τη διέλευση γερμανικών στρατευμάτων από το ουγγρικό έδαφος, τα οποία κατευθύνονταν εναντίον του γιουγκοσλαβικού εδάφους, μια κίνηση που (σε ό,τι μας αφορά) κατέληξε στην ταχεία κατάληψη της Θεσσαλονίκης!

Στον δεύτερο όροφο αυτής της πολυκατοικίας (Βασιλίσσης Σοφίας 51)
ήταν η κατοικία της οικογένειας Κοριζή.

Όπως και να έχει, λίγες ημέρες αργότερα άρχιζε η Κατοχή. Στην Αθήνα έφτασε μια ειδική αποστολή των Γερμανών υπό τον Κύνσμπεργκ, που μεταξύ άλλων αναζήτησε στοιχεία και πληροφορίες για το πώς ακριβώς επήλθε ο θάνατος του Κοριζή. Επισκέφθηκαν και την οικογένειά του, στο ίδιο σπίτι της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 51, όπου είχε απαντήσει «ΟΧΙ» στον Γερμανό πρεσβευτή Έρμπαχ τις πρωινές ώρες της 6ης Απριλίου 1941, και οι οικείοι του αρνήθηκαν να συνεργασθούν. Το ίδιο ακριβώς έγινε και με την οικογένεια του Μεταξά, που επίσης την επισκέφθηκαν.

Και οι δύο αυτοί θάνατοι, διαρκούντος ενός τιτάνιου αγώνα που έδινε η Ελλάδα εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, όσο περίεργοι και αν υπήρξαν, ποτέ δεν ερευνήθηκαν όπως θα αντιστοιχούσε. Ούτε καν ιατροδικαστικές εκθέσεις δεν συντάχθηκαν…

Για τα διπλωματικά παρασκήνια γύρω από τη γερμανική επίθεση της 6ης Απριλίου 1941: ΕΔΩ!