Η "ΑΓΝΩΣΤΗ" ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΟΡΟΒΑΣ

14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1940

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΟΡΟΒΑΣ 

Απόσπασμα από το βιβλίο του στρατηγού Καθενιώτη

"Πόλεμος 1940-41 - Οι κυριότερες στρατηγικές φάσεις",

που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Historia

(Αθήνα, 2020)

Ι. ΕΧΘΡΙΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. – Ἡ λεπτομερής διάταξις τῶν ἑκατέρωθεν δυνάμεων, χρήσιμος διά τήν μελέτην τῶν τακτικῶν ἐνεργειῶν, ἐμφαίνεται εἰς τά σχέδια τοῦ Κυρίου Ἱστορικοῦ. Ἀπό ἀπόψεως πάντως στρατηγικῆς εἶναι ἀρκετόν νά γνωρίζωμεν ὅτι ὁ ἐχθρός διέθετε τρεῖς Μεραρχίας τήν 14ην Νοεμβρίου. Δηλ. τήν 19ην ΒΕΝΕΤΣΙΑ πρός Βορρᾶν, τήν 40ήν ΠΑΡΜΑΣ εἰς τό κέντρον καί τήν 29ην ΠΙΕΜΟΝΤΕ μεταφερθεῖσαν ἐσχάτως εἰς ΚΟΡΥΤΣΑΝ, καί μέ τά πρῶτα στοιχεῖα ἐπί ΜΟΡΟΒΑΣ, ἑκατέρωθεν τῆς διαβάσεως ΝΤΑΡΖΑΣ, νοτίως τῆς ὁποίας αἱ ἀεροπορικαί ἀναγνωρίσεις τοῦ Τ.Σ.Α.Μ. δέν ἐσημείουν εἰμή ἀσθενῆ τμήματα, δηλ. τά ἀπό τῆς εἰρήνης φυλάκια καί στοιχεῖα τινα Ἱππικοῦ καί Πεζικοῦ εἰς τήν περιοχήν ΜΠΑΤΑΡΟΣ. 

Αἱ Μεραρχίαι αὗται ἦσαν ἐνισχυμέναι διά διαφόρων εἰδικῶν ταγμάτων, Βερσαλιέρων, Μελανοχιτώνων κλπ. ὥστε δέον νά θεωρηθῶσι κανονικῆς συνθέσεως, ἤτοι 9 ταγμάτων καί 10-12 πυροβολαρχιῶν ἑκάστη.
Ἐπί πλέον ὁ ἐχθρός διέθετε Μονάδα 70 περίπου Ἁρμάτων Μάχης.
Ὁ ἐχθρός κατεῖχε τοποθεσίαν περιλαμβάνουσαν τά σημεῖα ΙΒΑΝ, καί τά ἀπό τούτου ἐκσπώμενα ἀντερείσματα πρός Βορρᾶν μέν πρός χωρίον ΤΣΕΡΝΟΦΣΚΑ παρά τήν ΠΡΕΣΠΑΝ, πρός Νότον δέ πρός χωρίον ΓΚΟΛΟΜΠΕΡΝΤΑ – ὑψ. 9776 – ΤΣΑΓΚΟΝΙ – καί τῶν χωρίων ΒΡΕΝΕΣΤΙ – ΑΤΣΜΕΝ – ΜΠΑΜΠΑΝ – ΚΡΑΤΣΕ – ΧΟΤΣΙΣΤΕ – ΒΙΡΛΑΝ – ΡΕΣΝΙΤΣΕ – ΣΑΛ εὑρισκομένων εἰς τάς Ἀνατολικάς κλειτεῖς ΜΟΡΟΒΑΣ – ὑψ. 1259 – ΕΡΑ ΜΠΑΤΑΡΟΣ ἐξυπηρετούμενα διά τῆς ἁμαξητῆς ὁδοῦ ΤΣΑΓΚΟΝΙ – ΝΤΑΡΖΑ.
Διά τήν τοποθεσίαν ταύτην, κατ’ ἀμφοτέρας τάς προμνησθείσας ἐκθέσεις, ἦτο σαφῶς γνωστόν ἐξ ἀμέσου παρατηρήσεως καί ἐκ πληροφοριῶν πρακτόρων, ὅτι ὁ ἐχθρός τήν εἶχε ὀργανώσει ἀπό τοῦ ἔτους 1939 μίαν σειράν χαρακωμάτων, καί ἡμιμονίμων ἔτι ἔργων, εἰς βάθος μέχρι τοῦ ὕψους τῶν χωρίων ΖΕΜΠΙΛΑΚ – ΜΠΙΤΣΚΑ – ΣΤΡΟΠΑΝ – ΚΡΑΠΤΣΚΗΕΤΣ – ΝΤΑΡΖΑ τῶν ὁποίων εἶχον ὀργανωθῆ αἱ Ἀνατολικαί καί Δυτικαί κορυφαί.
Εἰς τό Κέντρον ἡ ἄνω κοιλάς τοῦ ΔΕΒΟΛΙ, παρέχουσα εὐχέρειαν δράσεως τῶν ἁρμάτων μάχης τοῦ ἐχθροῦ, ἀπέκλειε τήν ἐκεῖθεν ἐκδήλωσιν ἐπιθέσεως κατά τῆς ἐχθρικῆς τοποθεσίας.
Διά τήν βορείως στενωποῦ ΤΣΑΓΚΟΝΙ ζώνην, ἡ ἔκθεσις τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ λέγει ὅτι τό ἔδαφος τῆς ἐχθρικῆς τοποθεσίας, ὀρεινόν καί λίαν δύσβατον, ἦτο φύσει ὀχυρόν, ἡ δέ γενομένη ὑπό τοῦ ἐχθροῦ ὀργάνωσις αὐτοῦ, προσέδιδεν εἰς τήν ἄμυνάν του ἐξαιρετικήν ἰσχύν.
Ἡ τοποθεσία ὅμως ἀντιστάσεως τοῦ ἐχθροῦ εἰς τήν περιοχήν ταύτην, καί δή τό ἀντέρεισμα τό ἐκσπώμενον ἀπό τό ΙΒΑΝ πρός Β.Α., δέν εἶχε τό ἀναγκαῖον διά τήν ἄμυναν βάθος. Ἡ ὑφ’ ἡμῶν κατοχή τοῦ ὑψώματος ΛΟΚΒΑΤ δεσπόζοντος τοῦ βορείως ΙΒΑΝ τμήματος τοῦ ἐδάφους, παρεῖχεν ἡμῖν ἀρίστην βάσιν ἐπιθετικῆς ἐξορμήσεως, ἐφ’ ὧ καί ὁ Στρατηγός Τσολάκογλου εἶχε διατάξει εὐθύς μέ τήν ἔναρξιν τῶν ἐπιχειρήσεων τήν ταχεῖαν κατάληψιν τοῦ Λόκβατ, ὅπερ καί ἐπέτυχε.
Ἐν τούτοις ἀπό τῆς διαταχθείσης διά τήν 14ην Νοεμβρίου ἐπιθέσεως, δέν εἶχε ληφθῆ ἡ ἐπαφή μέ τήν κυρίαν ἐχθρικήν τοποθεσίαν εἰς οὐδέν σημεῖον, καί οὕτως ἡ βάσις ἐξορμήσεως τῆς ἐπιθέσεως ἀπεῖχε 2-6 χιλιόμ. ἀπό τῆς ἐχθρικῆς τοποθεσίας, τῆς ὁποίας κατά συνέπειαν τά ἐνεργά σημεῖα ἦσαν ἄγνωστα, εἰς τά τμήματα καί τά ὄργανα πυρός τῆς ἐπιθέσεως.
ΙΙ. ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ: Τούτων τό πρῶτον κλιμάκιον ὑπό τάς διαταγάς τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ διοικουμένου ὑπό τοῦ Ἀντιστρατήγου Τσολάκογλου μέ ἐπιτελάρχην τόν Συνταγματάρχην Ἱππικοῦ Χρυσοχόου καί μέ Διευθυντήν Γραφείου Ἐπιχειρήσεων Ἀντισυνταγματάρχην Χατζαρούλαν περιελάμβανε τάς κάτωθι δυνάμεις.
Πεζικόν. Τάς ΧV, ΙΧ, Χ Μεραρχίας, καί ἐπί πλέον δύο τάγματα πολυβόλων θέσεως καί ἕν τάγμα πολυβόλων κινήσεως, καί δύο Συνοριακούς τομεῖς τῆς ΙΧ Μεραρχίας ἤτοι ἐν συνόλω 33 Τάγματα, ἐξ ὧν 5-6 τάγματα θά ἐτήρουν μερικά ἐπίκαιρα σημεῖα τῆς ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΠΗΓΗΣ καί τοῦ ΓΡΑΜΜΟΥ, καί ἑτοιμαζόμενα οὕτω νά μεταβληθοῦν εἰς θεωρεῖα τῆς Μάχης.
Ἡ ΧΙΙΙ Μεραρχία (πλήν δύο ταγμάτων) μεταφερθεῖσα σιδηροδρομικῶς ἀπό 3-9 Νοεμβρίου ἐξ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ εἰς ΦΛΩΡΙΝΑΝ, μόνον τήν 13ην ἤρξατο κινουμένη ἐκ Φλωρίνης εἰς ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΠΗΓΗΝ.
Δεδομένου δ’ ὅτι ἡ διαδρομή αὕτη εἶναι τριῶν τό πολύ ἡμερῶν πορείας, καθίσταται φανερόν ὅτι ἡ Μεραρχία αὕτη ἦτο δυνατόν νά συμμετάσχη τῆς ἐπιθέσεως ἀπό τῆς πρώτης ἡμέρας αὐτῆς. Ἤ τοὐλάχιστον νά κρατήση αὐτή ἡ ἰδία τά ἄνω ἐπίκαιρα σημεῖα ὡς ἐφεδρικά τοιαῦτα ἄν τό Γενικόν Στρατηγεῖον, ἀντί τῶν ἀτερμόνων συζητήσεων περί τῆς καθοριστέας ἡμέρας ἐπιθέσεως, ἠσχολεῖτο μέ τήν οὐσίαν τοῦ πράγματος, καί ὠθοῦσε ἐγκαίρως τήν Μεραρχίαν ταύτην, τοῦθ’ ὅπερ θά ἦρε καί τούς σχετικούς ἐνδοιασμούς τῶν ὑφισταμένων διοικήσεων.
Τέλος, διά τῆς ἀναφερομένης εἰς τήν ἔκθεσιν τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ. ὑπ’ ἀριθ. 5484)6-11-40 διαταγῆς του παρεπέμπετο ὑποχρεωτικῶς τό Γ΄ Σ. Στρατοῦ ὡς πρός τόν ἑλιγμόν τῆς ἐπιθέσεως εἰς τήν παλαιάν «ΙΔΕΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ» τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ., κοινοποιηθεῖσαν εἰς τούς συντεταγμένους τήν ἑνδεκάτην Ὀκτωβρίου.

Β΄ ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΟΥ Γ΄ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΥ

Τό Γ΄ Σῶμα Στρατοῦ διά τῆς ὑπ’ ἀριθ. 1)7-11-40 διαταγῆς ἐπιχειρήσεων καθώρισε ὡς ὑπεύθυνος ἐκτελεστής τόν κάτωθι ἑλιγμόν, μόνον θεωρούμενον ὡς ἱκανόν διά νά τήν φέρη εἰς αἴσιον πέρας.
α) ΙΔΕΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Μέ ἀρχικήν διάταξιν εὐνοοῦσαν τόν αἰφνιδιασμόν καί ἐπιτρέπουσαν νά θραυσθῆ ἤ ὑπερκερασθῆ πᾶσα ἐχθρική ἀντίστασις, ἐπίθεσις ἄνευ προπαρασκευῆς πυροβολικοῦ ἐπί τῶν κατευθύνσεων:
Ι) Νεστόριον - Νταρζᾶ - Κορυτσᾶ - Πύξος - Ἰβάν - Κορυτσᾶ. Πρός περίσχεσιν ἀπό Βορρᾶ καί Νότου τοῦ ὀρεινοῦ ὄγκου τῆς ΜΟΡΟΒΑΣ καί κατάληψιν τοῦ κόμβου ΚΟΡΥΤΣΑΣ. Ἰδιαίτεραι Ἀποστολαί:
1) ΧV Μεραρχία. Καλυπτομένη ἰσχυρῶς ἐκ τῆς κατευθύνσεως ΠΥΞΟΣ – ΤΣΑΓΚΟΝΙ, διά τήν ταχεῖαν κατάληψιν τῆς δυτικῆς ἐξόδου τῆς Στενωποῦ ΤΣΑΓΚΟΝΙ πρός ἐξασφάλισιν αὐτῆς.
2) ΙΧ Μεραρχία. Ταύτης ἡ ἀποστολή κατά τήν ἔκθεσίν της εἶχεν οὕτως: Ἐπιτιθεμένη ἐν τῆ κατευθύνσει ὑψ. 171 – ὑψ. 1700 – ΣΒΕΣΤΙ – ΑΤΑΝΑΣ – ΚΟΡΥΤΣΑ, καί προωθοῦσα τό ἀριστερόν της καί ἐν διαρκεῖ συνδέσμω μετά τῆς Χ Μεραρχίας, νά ὑποβοηθήση τήν ἐνέργειαν τῆς Χ Μεραρχίας πρός κατάληψιν τοῦ 1259 – ΠΡΟΠΑΣ, κλιμακοῦσα τό δεξιόν της κατά βάθος, εἰς τρόπον ὥστε ν’ ἀναγκάση τόν ἐχθρόν ν’ ἀλλάξη μέτωπον πρός Ν.Δ.
Ὁμοίαν περιγραφήν τῆς ἀποστολῆς τῆς ΙΧ Μεραρχίας δίδει καί ἡ ἔκθεσις τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ, ἀλλά προσθέτει ὅτι ἡ Μεραρχία θά ἐπετίθετο ἀρχικῶς διά τριῶν Ταγμάτων καί ὅτι ἔδει νά ἐπωφεληθῆ τοῦ στενοῦ τῆς κοιλάδος ΔΕΒΟΛΙ παρά τό ΒΟΖΙΓΚΡΑΔ διά τήν ταχεῖν ὑπέρβασίν του, πρός περαιτέρω ἐνέργειαν ἐπί ὀρεινοῦ ἐδάφους.
Ἐκ τοῦ στενοῦ δέ τούτου ἔδει νά διαπεραιώση ἀκολούθως καί τάς ὑπολοίπους διά τήν ἐπίθεσιν διατεθησομένας δυνάμεις της, μέ ἀντικειμενικόν σκοπόν τήν κατάληψιν τῆς κορυφογραμμῆς τῆς ΜΟΡΟΒΑΣ, καί τήν ἀπό νώτων ἀκολούθως ἀποκαθήλωσιν τῆς ἐπί τῶν Ἀνατολικῶν προσβάσεων τῆς Μόροβας ὠχυρωμένης τοποθεσίας ἀντιστάσεως.
3) Χ Μεραρχία. Ἐνεργοῦσα αἰφνιδιαστικῶς μετά μεγάλης τόλμης καί ταχύτητος καί ἄνευ προπαρασκευῆς πυροβολικοῦ ἐν τῆ κατευθύνσει ΝΕΣΤΟΡΙΟΝ – ΝΤΑΡΖΑ – ΝΤΡΕΝΟΒΟΥ, νά ἐπιζητήση τήν ταχίστην κατάληψιν τῶν Δυτικῶς ΝΤΑΡΖΑΣ διαβάσεων τῆς κορυφογραμμῆς, ἐξασφαλιζομένων τῶν κόμβων ΠΡΟΠΑΤΣ – ΛΟΤΟ – ὑψ. 1078 καί τῶν Νοτίως τούτου διαβάσεων.
Εἰς τήν ἀποστολήν ταύτην τῆς Χ Μεραρχίας προσθέτει ἡ ἔκθεσις τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ:
«Ἡ ἐπίθεσις τοῦ Σώματος ἔθετεν ὡς πρῶτον καί κύριον ἀντικειμενικόν σκοπόν τήν κατάληψιν τῶν Δυτ. ΝΤΑΡΖΑΣ διαβάσεων τῆς κορυφογραμμῆς».
Καί ὅτι, «ἡ κυριαρχοῦσα σκέψις ἐξηγηθεῖσα εἰς τόν Διοικητήν τῆς Χ Μεραρχίας ὑπό τοῦ Διοικητοῦ τοῦ Σώματος Στρατοῦ, ἦτο ν’ ἀποφευχθῆ ὁπωσδήποτε ἡ ἐμπλοκή εἰς μάχην, πρός τά κατά μῆκος τῆς ὁδοῦ ὀχυρά τῆς ΑΡΖΑΣ καί ΝΤΑΡΖΑΣ, ἅτινα ἁπλῶς ἔδει νά ὑπερκερασθῶσι ἀπό Βορρᾶ καί Νότου, διά συγκλινουσῶν ἐπιθέσεων».
4) ΤΗΡΗΣΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑΣ ΙΒα. Διά ταύτην, λέγει ἡ ἔκθεσις τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ, καθωρίσθη εἰς τήν ΙΧ Μεραρχίαν, ὄπως διά τῶν τριῶν ἑτέρων Ταγμάτων αὐτῆς, τοῦ ΙΧ Συνοριακοῦ Τομέως καί τῶν ἐπηνδρωμένων μονίμων Πολυβολείων διά νά ἐξασφαλίζη τήν τοποθεσίαν ΙΒα, προσανατολίζουσα ἅμα διαδοχικῶς δυνάμεις τῶν ὡς ἄνω Ταγμάτων της, διά τήν κάλυψιν τοῦ δεξιοῦ της.
Δοθέντος πάντως ὅτι ἡ ἰδέα τῆς ἑκατέρωθεν ὑπερκεράσεως τῆς ΜΟΡΟΒΑΣ παρέμεινε σεβαστή, εἶναι προφανές ὅτι θά ἔπρεπε νά μήν ἀλλάζουν καί οἱ ἐκτελεσταί, οἱ ὁποῖοι, ὡς εἴδομεν, εἶχον μελετήσει τόν ρόλον τούς εἰς τήν ἐν ΚΑΣΤΟΡΙΑ συγκέντρωσιν Σωματαρχῶν καί Ἐπιτελαρχῶν. Δηλαδή ἡ ἐκ τοῦ ἀριστεροῦ περίσχεσις ν’ ἀνατεθῆ εἰς τήν ΙΧ Μεραρχίαν, τό Ἐπιτελεῖον καί τά στελέχη τῆς ὁποίας καί τό ἔδαφος ἐγνώριζον ἄριστα, καί τήν ἐπί τόπου ἐφαρμογήν τοῦ ἑλιγμοῦ της εἶχον μελετήσει κατά βάθος.
Ἀντί τούτου, καί χωρίς νά παρέχεται οὐδεμία ἐξήγησις ἐν προκειμένω, ἡ περίσχεσις ἐκ τοῦ ἀριστεροῦ ἀνετέθη εἰς τήν Χην Μεραρχίαν, ἡ ὁποία μόλις τήν 10ην Νοεμβρίου ἐπεράτωσε τήν συγκέντρωσίν της.
Τοιαύτη εἶναι ἐν τῆ γενικότητί της ἡ ἀνασκόπησις τῆς ὀργανώσεως τῆς ἐναντίον τῆς ΜΟΡΟΒΑΣ ἐπιθέσεως, μή δυναμένη νά εἶναι ἀκριβεστέρα ἐφ’ ὅσον δέν κατετέθησαν αὐτούσιαι αἱ διαταγαί τόσον τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ. ὅσον καί τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ.
Τήν πρωΐαν τῆς 14 Νοεμβρίου ἐκδηλοῦται ἡ ἐπαφή κατά ΜΟΡΟΒΑΣ καί ΙΒΑΝ, καί οὕτω περί τό τέλος τῆς ἡμέρας καταλαμβάνεται ἡ γραμμή ὑψωμάτων 1285 – 1480 ΜΕΣΚΑ – 1421 – ΣΤΕΡΝΙΚ – ΜΠΙΓΛΙΣΤΑ, κίνησις ἡ ὁποία ἐξηνάγκασε τόν ἐχθρόν νά μετατοπίση τό Πυροβολικόν του εἰς περιοχήν ΤΣΑΓΚΟΝΙ.
Ἡ περί τό ΙΒΑΝ μάχη ὑπῆρξεν ἐξαιρετικά δυσχερής. Τό δέ 1880 ἐγένετο ἀντικείμενον ἀνακαταλήψεως ὑπό τοῦ ἐχθροῦ.
Ἡ ΙΧ Μεραρχία καταλαμβάνει τήν Γραμμήν ΚΙΟΥΛ – ΡΟΛΟΒΕΙΑ – ΡΕΣΝΙΤΣΕ – ΣΑΛ – ΒΟΖΙΓΚΡΑΔ, μέ ἀρκετήν ἀντίστασιν ἐκ μέρους τοῦ ἐχθροῦ.
Ὅσον ἀφορᾶ τήν Χην Μεραρχίαν, αὕτη ἔλαβεν ἐπαφήν μετά τῆς κυρίας τοποθεσίας τῆς ΑΡΤΖΑΣ.
ΔΙΑΤΑΓΑΙ ΔΙΑ ΤΗΝ 15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ. – Τά ἀποτελέσματα διά τόν ἀγῶνα τῆς 14 Νοεμβρίου ἐκρίθησαν διαφοροτρόπως. Οὕτω τό Τ.Σ.Δ.Μ. λέγει:
«Εἰς τό τέλος τῆς ἡμέρας τά ἐπιτευχθέντα ἀποτελέσματα δέν ἦσαν σημαντικά, ὁ ἐχθρός ἀντέδρασεν ἰσχυρῶς διά πυρῶν Πεζικοῦ καί ἀεροπορίας. Κατά τάς ἑσπερινάς ὥρας ὑπεβλήθη εἰς τό Τ.Σ.Δ.Μ. ἀναφορά τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ δι’ ἧς ἀνεφέρετο ὅτι τό Γ΄ Σ. Στρατοῦ ἐνέπλεξεν ὅλας τάς δυνάμεις του, ὅτι ἐστερεῖτο ἐφεδρειῶν, πλήν ἐκείνων, αἱ ὁποῖαι εἶχον διατεθῆ διά τήν φύλαξιν τῆς γραμμῆς ΙΒα, καί ὅτι προέβλεπε διά τήν ἑπομένην χρησιμοποίησιν ὑπό τοῦ ἐχθροῦ Μηχανοκινήτων μέσων».
Κατόπιν τούτου ἦτο προφανές ὅτι τά κατά τῆς ἐχθρικῆς τοποθεσίας ἐμπλακέντα μέσα ἦσαν ἀνεπαρκῆ, διαθέσιμα ὅμως ἄλλα δέν ὑπῆρχαν.
Ἕνεκα τούτου ὁ Διοικητής τοῦ Τ.Σ. ἔκρινεν ὅτι ἡ χειροτέρα ἀπό ὅλας τάς λύσεις θά ἦτο ἡ διακοπή ἀρξαμένης ἐπιθετικῆς ἐνεργείας. Ἀπέστειλε συνεπῶς πρός τό Γ΄ Σ.Σ. τήν ὑπ’ ἀριθ. 5739)14-11-40 διαταγήν του ἔχουσαν οὕτω:
«Μετά τήν σημερινήν λῆψιν ἐπαφῆς μετά τῆς ἐχθρικῆς τοποθεσίας, ὀργανώσατε διαδοχικάς κρούσεις ἐπί στενῶν μετώπων ἀναλόγως πρός τά διατιθέμενα μέσα καί ἐπί ζωτικῶν κατευθύνσεων. Προικοδοτήσατε ταύτας μέ ὅσον τό δυνατόν ἰσχυρόν πυροβολικόν καί περισσότερον πεζικόν διατεταγμένον κατά βάθος. Τά μή ἐπιτιθέμενα τμήματα θά τηρήσουν ἐνεργόν ἀμυντικήν στάσιν.
»Ὑποβάλατε δι’ ἀγγελιοφόρου ἐκδοθησομένας διαταγάς».
Καί ἡ μέν ἀνωτέρω διαταγή παρουσιαζομένη σήμερον ὡς ἀντιφάρμακον διά τήν μή διακοπήν τοῦ ἀγῶνος, εἶναι ἐν τούτοις σαφής, σαφεστάτη ἐντολή πρός ἀναστολήν τῆς Γενικῆς ἐπιθέσεως, καί δή μετ’ αὐτήν ταύτην τήν πρώτην ἡμέραν τῆς ἐνάρξεώς της.
Τοιαῦτα ὅμως εἶναι τά ἀποτελέσματα ὅταν τό Γενικόν Στρατηγεῖον ὀρρωδῆ νά χρησιμοποιήση τό ὕψιστον τῶν προνομίων του διά νά καθορίση αὐτό αὐταρχικῶς καί ὑπευθύνως τήν ὥραν τῆς ἐπιθέσεως καί τήν ἐπάρκειαν τῶν δυνάμεων, καί ἀναθέτη τό ἔργον τοῦτο εἰς δημοψήφισμα μεταξύ τῶν ὑφισταμένων, ὁπότε εἶναι ὅλως ἀνθρώπινον νά διαφυλάττη ἕκαστος ἐξ αὐτῶν, καί μετά πείσματος μάλιστα, τάς ἀρχικάς του ἀπόψεις.
Τοιουτοτρόπως ἐγεννήθη ζήτημα ἐπαρκείας τῶν δυνάμεων καθ’ ὅν χρόνον εἴδομεν προηγουμένως ὅτι τό ἕν τρίτον σχεδόν αὐτῶν παρέμενε θεατής ἀπό τοῦ θεωρείου τῆς ΙΒα.
Ὁμοίως προεκλήθη κυριολεκτικῶς ἔλλειψις δυνάμεων τῆς ΧΙ Μεραρχίας διαταχθείσης νά σταματήση τήν εἰς τόν χῶρον τῆς μάχης προσέγγισίν της, κατά δέ τήν ἔκθεσιν τῆς ΧV Μεραρχίας τά πρῶτα τμήματα τῆς ΧΙΙΙ κατέφθανον εἰς τό ὕψος τῆς στενωποῦ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΠΗΓΗΣ, καί τέλος, κατά τήν ἔκθεσιν τῆς ΙΧ Μεραρχίας, τό 23ον Σύνταγμα ἀφιχθέν ἀπό τῆς νυκτός τῆς 12-13 εἰς Ἀνταρτικόν, ἔλαβε καί τοῦτο διαταγήν νά ἐγκατασταθῆ ἀμυντικῶς ἐπί τῆς ἐκεῖ στενωποῦ μή ἐκτελοῦν οὐδέ βῆμα πρός τά ἐμπρός. Δηλ. ἡ ἔλλειψις τῶν δυνάμεων ἦτο προπαρασκευασμένη.
Εἰς τό ἀδιέξοδον τοῦτο ἔθεσε τέρμα ἡ δραστηρία ἐπέμβασις τοῦ Διοικητοῦ τοῦ Γ΄ Σ.Σ., πρᾶγμα τό ὁποῖον θέτει οὕτω τήν ἀτομικήν του σφραγίδα πλήν τῆς ἐπιβολῆς τῶν Σχεδίων Ἐπιχειρήσεων, ἀλλά καί εἰς τήν νικηφόρον ἐξέλιξιν τῆς μάχης τῆς ΚΟΡΥΤΣΑΣ.
Καί τήν μέν διαταγήν τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ. περί διακοπῆς τοῦ ἀγῶνος, τό Γ΄ Σ. Στρατοῦ διέταξε νά μήν κοινοποιηθῆ εἰς τούς ὑφισταμένους, τήν δ’ ὅλην ἀτμόσφαιραν κατά τήν νύκτα τῆς 14 πρός τήν 15 περιγράφει ὡς ἑξῆς ἐν τῆ ἐκθέσει του:
«Ὡσαύτως ἐνθυμοῦμαι κάλλιστα ὅτι τήν νύκτα τῆς 14 πρός 15 Νοεμβρίου ἀπησχολήθημεν μέ τά ἑπόμενα: Ὁ Ἀντιστράτηγος Πιτσίκας μέ τόν ὁποῖον ἤμεθα μαζί καθ’ ὅλην τήν ἡμέραν τῆς 14 Νοεμβρίου μέχρι τῆς 19 ὥρας εἰς τό Παρατηρητήριόν μου, καί μέ τόν ὁποῖον ἀπό κοινοῦ ἀπεκομίσαμεν τάς ἐντυπώσεις μας ἐκ τοῦ ἀγῶνος τῆς ἡμέρας, μέ ἐκάλεσε περί τό μεσονύκτιον εἰς τό τηλέφωνον ἐκ ΚΟΖΑΝΗΣ καί μοί ἐπέστησε τήν προσοχήν μήπως ἐπεβάλλετο νά συμπτυχθῶμεν ἤ τοὐλάχιστον νά περιορίσωμεν τήν ἔκτασιν τῶν ἀναληφθεισῶν ἐπιχειρήσεων.
»Ἐπειδή ἐξέφρασα τήν ἔκπληξίν μου περί τοῦ τί τόν ἐπηρέασε μετά τόν ἀποχωρισμόν μας, ὥστε νά καταλήξη εἰς τοιοῦτον συμπέρασμα, ἐν ἀντιθέσει πρός ὅσα ὁ ἴδιος ἐξέφραζεν εἰς τό παρατηρητήριον μάχης, καί ἐπειδή ἠπείλησα ὅτι θά προετίμων νά παραιτηθῶ τῆς θέσεώς μου καί τοῦ βαθμοῦ μου, παρά νά ἀφήσω τήν νίκην πού ἐκράτουν σφικτά εἰς τά χέρια μου καί νά συμπτυχθῶ, μοί κατέστησε γνωστόν ὅτι ἔλαβε τήν ἀπόφασιν ταύτην ἐπειδή δέν ἠδυνήθημεν νά διασπάσωμεν τήν τοποθεσίαν ἀντιστάσεως τοῦ ἐχθροῦ καί ὅτι μόνον ἡ λῆψις τῆς ἐπαφῆς ἐπετεύχθη.
»Ἐπωφελήθην τότε τῆς εὐκαιρίας καί ὑπέμνησα ὅσα ὁμοῦ εἴχομεν παρατηρήσει καί ἐπέμενον ὅτι κάποια σατανική πλάνη ἐνεφυλοχώρησε.
»Ἐπέμενον τότε διότι ἡ τοποθεσία ἀντιστάσεως περί τό ΙΒΑΝ (εἰς ΛΕΣΚΑ-ΤΣΕΡΝΙΚ) κατελήφθη μέχρι τοῦ ὀπισθίου ὁρίου τοῦ πρός τόν ἐχθρόν βάθους, ἡ τοποθεσία δέ ἀντιστάσεως τοῦ ἐχθροῦ περί τό ΚΟΝΙΤΣΕ – ΡΕΣΝΙΤΣΕ διεσπάσθη, ὡς ἰδίοις ὄμμασιν ἀντελήφθημεν καί ἠπειλεῖτο ἀπό ὥρας εἰς ὥραν ἡ διεύρυνσις τοῦ ρήγματος παρά τοῦ 65 Συντάγματος εἰς ὑψ. 1229, καί τέλος τό ΚΑΖΑΝ καί τό ΜΠΑΤΑΡΟΣ (κλείς τῆς ὅλης τοποθεσίας) κατελήφθησαν, ἀνατραπέντος τοῦ ἐχθροῦ ἐπί τῶν ἀντηρίδων.
»Τίς εἶναι λοιπόν ἐκεῖνος, ἠρώτων, ὅστις ἰσχυρίζεται ὅτι εἴμεθα εἰς τήν λῆψιν ἐπαφῆς; Δέν θά συνομολογήσετε μαζί μου, Στρατηγέ μου, ἐξηκολούθησα, ὅτι ἐπετεύχθη κάτι περισσότερον ἱκανοποιητικόν ἀφ’ ὅσον ἀνεμένομεν;
»Ἀναμφισβητήτως συνηντήσαμεν λυσσώδη ἀντίστασιν, ὠργανωμένην τοποθεσίαν, πληθύν πυροβολικοῦ καί ὅλμων καί ἀντεπιθετικάς ἐνεργείας, ἀλλ’ ἐπετύχομεν ἱκανοποιητικώτατα ἀποτελέσματα χωρίς μεγάλας ἀπωλείας. Ἐγώ ἄγομαι εἰς τό συμπέρασμα ὅτι αἱ ὀβίδες, αἱ βόμβαι ἀεροπλάνων καί οἱ ὅλμοι ρίπτονται παρά τοῦ ἐχθροῦ μέ κλεισμένα τά μάτια, καί οὐχί κατόπιν σκοπεύσεως εἰς τό κρέας.
»Προσέθετον ὅτι εὐχῆς ἔργον θά ἦτο νά κατελαμβάνομεν ἐντός μιᾶς ὥρας τήν ΚΟΡΥΤΣΑΝ, ἀλλά τοῦτο καί ἄν ἀπεχώρουν οἱ Ἰταλοί δέν θά ἦτο κατορθωτόν. Ἑπομένως ὅσα ἀνέμενον ἐπραγματοποιήθησαν.
»Παρ’ ὅλας τάς ἀντιρρήσεις μου ταύτας ὁ Στρατηγός Πιτσίκας ἐπέμενεν εἰς τό νά μεταπέσωμεν εἰς τό πλεῖστον τοῦ μετώπου μας εἰς ἄμυναν, καί συνέχισιν τῆς ἐπιθέσεως «διά διαδοχικῶν προσπαθειῶν».
»Εἰς τοῦτο ἀπήντησα ὅτι ἔχω ἐκδώσει ἤδη τήν διαταγήν μου διά τήν ἑπομένην καί ὅτι, ἐάν θέλη διά διαδοχικῶν προσπαθειῶν θέτω εἰς τήν διάθεσίν του τήν παραίτησίν μου».
Περί τήν 3ην πρωϊνήν ὥραν τῆς 15 Νοεμβρίου κατέφθασεν ἀναμενομένη διαταγή ἐπιχειρήσεων τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ., καθ’ ἥν διετάσσετο τό Σῶμα Στρατοῦ νά ἐπιδιώξη τάς προθέσεις του διά τῆς μεθόδου τῶν διαδοχικῶν προσπαθειῶν, τηροῦν εἰς ὅλον τό λοιπόν μέτωπόν του ἀμυντικήν στάσιν, ἐκ τοῦ λόγου δῆθεν ὅτι κατά τήν 14ην Νοεμβρίου ἐπετεύχθη ἡ λῆψις ἐπαφῆς μετά τῆς γραμμῆς ἀντιστάσεως τοῦ ἐχθροῦ.
«Τήν διαταγήν ταύτην δέν ἐκοινοποίησα εἰς τάς Μεραρχίας μου, αἵτινες τήν 15 Νοεμβρίου ἐνήργησαν, συμφώνως πρός τήν ἐκδοθεῖσαν πρό τῆς συνεννοήσεώς μου ἀπό τηλεφώνου, καί συνεπῶς πρό τῆς λήψεως τῆς ἀνωτέρω παραδόξου ἀποφάσεως τοῦ Τ.Σ.Δ.Μ.
»Συνεπῶς θέλω νά ἐπιμένω εἰς τό ὅτι μόνον τό Τ.Σ.Δ.Μ. παρενέβαλε προσκόμματα εἰς τάς ἐνεργείας μας κατά τήν νύκτα τῆς 14 πρός τήν 15 Νοεμβρίου.
»Τήν μεσημβρίαν τῆς 15ης Νοεμβρίου ὁ τότε Πρωθυπουργός Μεταξᾶς μοί ἀπηύθυνε συγχαρητήριον τηλεγράφημα, διά τάς ἐπιτυχίας τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ, τά συγχαρητήρια δέ ταῦτα ἡρμήνευσα τότε ὡς ἐπιδοκιμασίαν τῆς ἐπιμονῆς μου καί τῶν προσπαθειῶν μου, ἐν ἀντιθέσει εὑρισκομένην μέ τήν τοῦ προϊσταμένου μου». (Ἔκθεσις Διοικητοῦ τοῦ Γ΄ Σώματος Στρατοῦ).
Τοιουτοτρόπως εἶναι ὑποχρεωμένος νά ὁμολογήση τις ὅτι ὄχι μόνον ἡ ἔναρξις τῆς ἐπιθέσεως τῆς ΜΟΡΟΒΑΣ, ἀλλά καί ἡ ἐξακολούθησις αὐτῆς ὀφείλεται εἰς τήν ἐπιμονήν καί τήν φωτισμένην πρωτοβουλίαν τοῦ Διοικητοῦ τοῦ Γ΄ Σ. Στρατοῦ.
Ἄλλωστε καί αἱ συμπληρωματικαί ἐκδοθεῖσαι κατά τήν αὐτήν ἡμέραν διαταγαί κάθε ἄλλο παρά ἐνέργειαν κατά διαδοχικάς ὑπεδήλουν.
Οὕτω πως ἐξηκολούθησεν ἡ Μάχη ὁμαλῶς μέχρι καταλήψεως καί τῆς Κορυτσᾶς τήν 22 Νοεμβρίου, ὁπότε ἐχάθησαν δύο ἡμέραι ἐν ἀναμονῆ ἐπιθέσεως δῆθεν ἐχθρικῶν ἁρμάτων μάχης, τά ὁποῖα ὅμως δέν ἀνεφάνησαν ποτέ.
Τοιοῦτος ἦτο ὁ τρόπος τῆς ἐξασκήσεως τῆς ἡμετέρας Διοικήσεως εἰς τήν μεγαλυτέραν μάχην τήν ὁποίαν εἶδαν τά βουνά τῆς Ἀλβανίας καί καθ’ ἥν πέντε Ἑλληνικαί Μεραρχίαι ἐπετίθεντο ἐναντίον ἰσαρίθμων Ἰταλικῶν τοιούτων, ἐπίθεσιν διαρκέσασαν ἐπί δέκα ὁλοκλήρους ἡμέρας καθ’ ἅς ὁ Ἀνώτατος Ἀρχηγός δέν εὗρε οὔτε μίαν ἡμέραν διαθέσιμον διά νά ἐπισκεφθῆ τό πεδίον τῆς Μάχης.
Ἐκ μέρους δηλαδή τῆς Ἀνωτάτης Διοικήσεως δέν ὑπῆρχεν οὐδεμία ἄλλη ἐπέμβασις παρά ὁ ἐξαναγκασμός τῶν ὑφισταμένων εἰς τό νά καθορίσωσι τήν ἡμέραν τῆς ἐνάρξεως τῆς Μάχης.
Ἐν τῶ μεταξύ τό Γενικόν Στρατηγεῖον ἀντεπροσωπεύθη εἰς τό Πεδίον τῆς Μάχης δι’ ἑνός τῶν Ὑποστρατήγων ὑπαρχηγῶν του, ἡ ἔλλειψις ὅμως ψυχικοῦ σθένους τοῦ ὁποίου ἦτο τοιαύτη, ὥστε νά ἀφήση ἐποχήν πανταχόθεν ὅθεν διῆλθε.
Καί οὕτω ὄχι μόνον ἡ ἀξιοπρέπεια ἀλλά καί ἡ στοιχειώδης φιλαυτία εἶχαν πετάξει πλέον ἀπό τήν στέγην τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου.