MIA ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΣΩΖΕΙ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ

Η ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΕΣΣΑΛΑ

ΑΠΟΦΥΛΑΚΙΣΕ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΪΔΑΡΙ

ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ ΤΟ 1943

Και ο σύζυγός της, ο Γερμανός γλύπτης Άρνο Μπρέκερ, τον Πάμπλο Πικάσο

Η Δήμητρα-Μιμίνα Μπρέκερ, το γένος Μεσσαλά από τη Ζάκυνθο

Του Δημοσθένη Κούκουνα

Γόνος της γνωστής ζακυνθινής οικογένειας η Δήμητρα ή Μιμίνα Μεσσαλά βρισκόταν στα χρόνια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου στο Βερολίνο και ήταν σύζυγος του περίφημου Γερμανού γλύπτη Άρνο Μπρέκερ. Επρόκειτο για μια ιδιαίτερη προσωπικότητα που ήταν πολύ συμπαθής στους καλλιτεχνικούς κύκλους της γερμανικής πρωτεύουσας, όπως και στην αυλή του Χίτλερ, καθώς το ζεύγος Μπρέκερ ήταν συχνά καλεσμένο στην ιδιωτική κατοικία του. Αντίστοιχα συμπαθής ήταν και στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Παρισιού, όπου γνώρισε τον Μπρέκερ αρκετά χρόνια πριν από τον πόλεμο, ώστε ανάμεσα στα οικεία φιλικά πρόσωπά της να συμπεριλαμβάνονται διεθνείς προσωπικότητες.

Ταυτόχρονα διατηρούσε τους δεσμούς της με την Αθήνα, όπου ζούσαν οι στενοί συγγενείς της και πολλοί φίλοι. Ανάμεσα στους τελευταίους ήταν ο ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου Μίχης Ιακωβίδης και η τότε γυναίκα του Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη, γνωστή λογοτέχνης τότε. Οι οικογένειες Μεσσαλά και Πατρικίου είχαν μια ιδιαίτερη σχέση, καθώς στα χρόνια του Μεσοπολέμου συγκατοικούσαν, η δε Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη ήταν παιδική φίλη με τη Μιμίνα. Στη δεδομένη στιγμή ο δεσμός αυτός απέβη σωτήριος για τον γνωστό συγγραφέα Ηλία Βενέζη, που τον είχαν συλλάβει οι Γερμανοί στα τέλη του 1943 και τον είχαν κλείσει στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Μόλις είχε λήξει η ιταλική κατοχή στην Ελλάδα και είχαν αποσυρθεί κακήν κακώς τα ιταλικά στρατεύματα με τη συνθηκολόγηση του Μπαντόλιο. Στις 28 Οκτωβρίου 1943 συμπληρώνονταν τρία χρόνια από το «ΟΧΙ» και την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, οπότε η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος (διοικητής τότε ο Θεόδωρος Τουρκοβασίλης) πήρε την πρωτοβουλία να εορτασθεί η επέτειος αυτή και κλήθηκαν όλοι οι υπάλληλοι στη μεγάλη κεντρική αίθουσα όπου θα γινόταν ομιλία με πανηγυρικό εθνικό χαρακτήρα. Το πληροφορήθηκαν οι Γερμανοί και την ώρα της ομιλίας εισέβαλαν στην αίθουσα, διέλυσαν βιαίως τη συγκέντρωση των υπαλλήλων και συνέλαβαν πολλούς, μεταξύ των οποίων και τον Ηλία Βενέζη, ο οποίος εκτός από γνωστός συγγραφέας ήταν και υπάλληλος της τράπεζας.

Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και ήταν εν δυνάμει μελλοθάνατοι, καθώς είναι γνωστό ότι από το στρατόπεδο αυτό οι Γερμανοί κατακτητές αντλούσαν ομήρους για αντίποινα. Τις επόμενες μέρες, που έγινε γνωστό το γεγονός, ιδίως που ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και ο Ηλίας Βενέζης, κινητοποιήθηκαν διάφοροι φορείς για την απελευθέρωσή του, αλλά μάταια.

Τότε η οικογένεια Πατρικίου σκέφθηκε να απευθυνθεί στη Μιμίνα Μπρέκερ στο Βερολίνο για να μεσολαβήσει για τη σωτηρία του Βενέζη και των συγκρατουμένων του υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος. Η παιδική της φίλη Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη τής έγραψε ένα γράμμα και ο σύζυγός της Μίχης Ιακωβίδης (σημαντικός ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου και γιος του μεγάλου ζωγράφου μας Γεωργίου Ιακωβίδη) το προώθησε στο Βερολίνο. Η Ελληνίδα σύζυγος του Γερμανού γλύπτη ενήργησε και κατάφερε να δοθεί αμέσως άνωθεν διαταγή για την άμεση απελευθέρωση του Βενέζη και των άλλων τραπεζιτικών υπαλλήλων.

Λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 1943 ο Ηλίας Βενέζης ήταν ελεύθερος, οπότε στη συνέχεια έγραψε το «Μπλοκ C», που είναι από τα αριστουργήματά του. Όσο ζούσε δεν θέλησε ο ίδιος να ευχαριστήσει δημοσίως την Ελληνίδα από το Βερολίνο που μεσολάβησε τότε για την απελευθέρωση και διάσωσή του. Στις παραμονές του θανάτου του μόνον, όταν βρισκόταν στο Λονδίνο για θεραπεία, ενδιαφέρθηκε να μάθει λεπτομέρειες και έστειλε ένα γράμμα στη Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη (που σημειωτέον τον είχε παντρέψει και είχε βαφτίσει τη μοναχοκόρη του), ζητώντας της να μάθει λεπτομέρειες.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Μιμίνα Μπρέκερ, όσο καιρό κρατούσε ο πόλεμος και με δεδομένη την εύνοια που είχε προσωπικά ο Χίτλερ τόσο προς τον διάσημο σύζυγό της όσο και προς την ίδια, είχε ενεργήσει ευεργετικά υπέρ πολλών άλλων που καταδιώκονταν, μεταξύ αυτών και κάποιων άλλων Ελλήνων, ενώ μεταξύ άλλων είχε συστήσει ακόμα και ένα άτυπο ορφανοτροφείο μικρών παιδιών από το Βέλγιο που το συντηρούσε με δικούς της πόρους. Επίσης η ίδια και ο σύζυγός της είχαν διασώσει πολλούς επώνυμους (κυρίως καλλιτέχνες) από διάφορες κατεχόμενες χώρες, ανάμεσα στους οποίους Εβραίους ή κομμουνιστές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος με την προσωπική εγγύηση του Άρνο Μπρέκερ δεν συνελήφθη ποτέ από τους Γερμανούς.